သမုိင္းတေကြ႕မွ ႏိုင္ငံျခားသားမ်ား (ဆရာမွတ္ႀကီး)

ေဒါက္တာဂၽြန္အက္ဗင္နီဇာမတ္သည္ မင္းတုန္းမင္းတရား၊ သီေပါမင္းတို႔ႏွင့္ ရင္းႏွီးေသာ ခရစ္ယာန္ေရဖ်န္းဂိုဏ္းမွ သာသနာျပဳပုဂၢိဳလ္ျဖစ္ေလသည္။ သို႔ရာတြင္ ေဒါက္တာမတ္သည္ ပညာေရးဘက္၌ အထူးအာ႐ုံစိုက္ေဆာင္ ႐ြက္ခဲ့သူျဖစ္သျဖင့္ ျမန္မာ့ ပညာေရးသမုိင္းႏွင့္ ပို၍ ဆက္စပ္ထင္႐ွားေနေပသည္။

စင္စစ္အားျဖင့္လည္း ေဒါက္တာမတ္သည္ အစ အဦး တြင္ ျမန္မာႏိုင္ငံ၌ ပညာေရးလုပ္ငန္းကို ေဆာင္႐ြက္ ရန္ ေရဖ်န္းဂိုဏ္း မွ ေစလႊတ္ခ်က္အရ ျမန္ မာႏုိင္ငံ သို႔ ေရာက္႐ွိလာျခင္းျဖစ္သည္။ ထုိစဥ္က မင္းညီမင္းသား မ်ားႏွင့္ ျပည္သူအေပါင္းတို႔ က ၾကည္ညိဳေလးစားျခင္းကို ခံခဲ့ရေသာ ေက်ာင္းဆရာႀကီးျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ေဒါက္တာမတ္ကို ျမန္မာတို႔က “ဆရာမွတ္ႀကီး” ဟူ၍ ေခၚေ၀ၚခဲ့ၾကသည္။

ဆရာမွတ္သည္ ခရစ္ ၁၈၃၂ ခုႏွစ္ ဇြန္လ ၄ ရက္ေန႔တြင္ အဂၤလန္ျပည္ လန္ဒန္ၿမိဳ႕၌ ဖြားျမင္ခဲ့သည္။ ၄င္းသည္ ယဟူဒီ (ဂ်ဴး) မ်ိဳး႐ိုး အဆက္အႏြယ္မွ ဆင္းသက္လာသူျဖစ္သည္။ က်န္းမာေရးမၾကာခဏ ခ်ိဳ႕ယြင္းေလ့႐ွိေသာ္လည္း (၈၃) ႏွစ္ အ႐ြယ္အထိ အသက္႐ွည္သည္။ ငယ္စဥ္က လန္ဒန္ၿမိဳ႕ အေ႐ွ႕ပိုင္း႐ွိ ေက်ာင္းတစ္ေက်ာင္းတြင္ ပညာသင္ၾကားခဲ့သည္။

ထိုေက်ာင္း၌ပင္ ေစတနာ့၀န္ထမ္းေက်ာင္းဆရာအျဖစ္ ေဆာင္႐ြက္ၿပီးေနာက္ ၀ုလ္မာဟမၼတန္ၿမိဳ႕၊ ဘာမင္လမ္ၿမိဳ႕ႏွင့္ အိဗ႐ွယ္ၿမိဳ႕ မ်ားတြင္ ေက်ာင္းဆရာအျဖစ္ ဆက္လက္အမႈထမ္းခဲ့သည္။ ယင္းေနာက္ တီ၊ အိုဂြတ္ခ်ိဳင္းဆိုသူ ဘုန္ႀကီးတစ္ပါး၏ ဖိတ္ေခၚခ်က္အရ လန္ဒန္ၿမိဳ႕အေ႐ွ႕ေျမာက္ပိုင္း႐ွိ စာသင္ေက်ာင္းတစ္ေက်ာင္းသို႔ သြားေရာက္အမႈထမ္းရသည္။ ထိုေက်ာင္းမွ ေက်ာင္းသားတို႔သည္ လူေပလူေတကေလးမ်ားျဖစ္ၾကေသာ္လည္း ဆရာမွတ္ႀကီး၏ ႀကိဳးပမ္းမႈေၾကာင့္ ဆရာကို ႐ိုေသေလးစား ရမွန္းသိကာ ယဥ္ေက်းလိမၼာက်ိဳးႏြံလာခဲ့ေလသည္။

၁၈၉၅ ခုႏွစ္တြင္ ဆရာမွတ္သည္ ေမာ္လၿမိဳင္ၿမိဳ႕၌ အက္စ္ပီဂ်ီ (S.P.G)ေခၚ ေရဖ်န္းခရစ္ယာန္ဂိုဏ္းက ဖြင့္လွစ္ထားေသာ စာသင္ေက်ာင္းတြင္ ေက်ာင္း ဆရာအျဖစ္ အမႈထမ္းရန္ ျမန္မာႏိုင္ငံ သို႔ ေရာက္ ႐ွိလာခဲ့သည္။ သံုးႏွစ္မွ်အမႈထမ္းၿပီးေနာက္ ကာလ ကတၱားၿမိဳ႕မွ ဂိုဏ္းအုပ္ေကာ့တြန္က ဆရာ မွတ္ကို သိကၡာတင္ဘုန္းေတာ္ႀကီးျဖစ္ေျမာက္ေရးအတြက္ ထိုၿမိဳ႕႐ွိ ဘိေ႐ွာ့ ေကာလိပ္ေက်ာင္း ဓမၼပညာကို ဆည္းပူးႏုိင္ေအာင္ စီစဥ္ေပးခဲ့ေလသည္။ ဆရာမွတ္ သည္ ကာလကတၱားၿမိဳ႕႐ွိ ကသီဒရယ္ဘုရား ႐ွိ ခိုးေက်ာင္း၌ ၁၈၆၃ ခုႏွစ္တြင္ ဘုန္းႀကီးအျဖစ္ လည္းေကာင္း၊ သိကၡာတင္ခ်ီးျမႇင့္ျခင္းကိုခံရေလ သည္။

ဆရာမွတ္သည္ ေမာ္လၿမိဳင္ၿမိဳ႕၊ မႏၱေလးၿမိဳ႕ႏွင့္ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕တို႔တြင္ ကေလးသူငယ္ ပညာသင္ၾကားေရး လုပ္ငန္း၌ အားသြန္ခြန္စိုက္ ေဆာင္႐ြက္ခဲ့သည္။ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕တြင္ ယခုလမ္း မေတာ္ျမိဳ ့နယ္ရိွ္အစိုးရအထက္တန္းေက်ာင္း အမွတ္(၁) ဟု ထင္႐ွား တည္႐ွိေသာ စိန္ဂၽြန္းအထက္ တန္းေက်ာင္းသည္ ဆရာမွတ္ႀကီးတည္ေထာင္ခဲ့ေသာ ေက်ာင္းျဖစ္သည္။ ယခင္ကယင္းေက်ာင္းကို စိန္ဂၽြန္းေကာလိပ္ဟု အမည္မွည့္ေခၚထားေသာ္လည္း ဆရာမွတ္ေက်ာင္းဟူ၍သာ လူသိမ်ားခဲ့ေလသည္။

၁၈၇၉ ခုႏွစ္ ဂိုဏ္းခ်ဳပ္တိတ္က ဆရာမွတ္ကို အယူ၀ါဒပညာရပ္ဆုိင္ရာပါရဂူဘြဲ႕ (Doctor of Divinity) ခ်ီးျမႇင့္ခဲ့သည္။

ဆရာမွတ္သည္ ပညာေရးဘက္၌ ေဆာင္႐ြက္ခ်က္ေၾကာင့္ေသာ္လည္းေကာင္း၊ သာသနာေရးဘက္ ၌ေဆာင္႐ြက္ခ်က္ ေၾကာင့္ ေသာ္လည္းေကာင္း ထင္႐ွားသည္ထက္ အေပါင္းအသင္း၀င္ဆန္႔ သည့္ အခ်က္ေၾကာင့္ ပို၍ ထင္႐ွားသည္ဟု ဆိုႏိုင္ပါသည္။ မႏၱေလးၿမိဳ႕၌ ေနထိုင္စဥ္အခါကလည္းေကာင္း၊ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕၌ ေနထုိင္စဥ္အခါကလည္းေကာင္း၊ မိမိေနအိမ္သို႔ လူမ်ိဳးမေ႐ြး၊ လူတန္းစားမေ႐ြး ၀င္ထြက္ခြင့္ျပဳထားေလသည္။ စိန္ဂၽြန္းေက်ာင္း၀င္းအတြင္း႐ွိ ေနအိမ္သို႔ မဟာ၀န္႐ွင္ေတာ္ မင္းႀကီးမွအစ စစ္ဘက္နယ္ဘက္အရာ႐ွိမ်ား၊ ကုန္သည္သူေ႒းမ်ား၊ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ေပၚ႐ွိ လူကံုထံမ်ားအၿမဲ၀င္ထြက္လ်က္ ႐ွိေလသည္။ ဆရာမွတ္၏ ခင္မင္တတ္ေသာစိတ္၊ ရက္ေရာေသာ ေစတနာ၊ ႐ႊင္ျပေသာ မ်က္ႏွာထားတို႔ေၾကာင့္ လူမ်ိဳးေရး၊ အယူ၀ါဒေရး၊ အဆင့္အတန္းကြာျခားေရးႏွင့္ဆုိင္ေသာ အတားအဆီး ဟူသမွ်တို႔ ၿဖိဳဖ်က္ခဲ့မွဳေၾကာင့္ ေရာက္ေလရာအရပ္တြင္ အေဆြခင္ပြန္း ေပါမ်ားေလသည္။

ဆရာမွတ္သည္ ၿဗိတိသွ်တို႔ သိမ္းပိုက္ထားေသာ ျမန္မာနယ္ေျမကို အုပ္ခ်ဳပ္ရသည့္ ပထမဆံုး မဟာ ၀န္႐ွင္ေတာ္မင္းႀကီး ဆာအာသာဖယ္ယာမွအစ ေနာင္ အဆက္ဆက္ အုပ္ခ်ဳပ္ရသူ မင္းပိုင္းစိုးပိုင္း တို႔ႏွင့္လည္း ရင္းႏွီးေလသည္။ အထူးသျဖင့္ ဆာခ်ားလ္ဗားနဒ္ႏွင့္ ပို၍ ရင္းႏွီးပံုရသည္။

တခါက စိန္ဂၽြန္းေကာလိပ္၌ ဖ်ားနာေနေသာ ဆရာမွတ္အား ဆာခ်ားလ္ဗားနဒ္သည္ ကိုယ္တိုင္ လာေရာက္ၿပီးလွ်င္ အစိုးရအိမ္ေတာ္ေခၚယူ၍ ျပဳစုေစာင့္ေ႐ွာက္ေပးခဲ့သည္။ ဆရာမွတ္သည္ ၁၈၆၉ ခုႏွစ္ ဇြန္လ ၇ ရက္ေန႔တြင္ မႏၱေလးရတနာပံုေ႐ႊၿမိဳ႕ေတာ္သို႔ ေရာက္႐ွိခဲ့သည္။ ၁၈၆၉ မွ ၁၈၇၄ ခုႏွစ္အထိ မႏၱေလးရတနာပံုၿမိဳ႕ေတာ္၌ ေနထုိင္စဥ္အတြင္း မင္းတုန္းမင္းတရားထံသို႔ မၾကာခဏ ၀င္ေရာက္ ခံစားခြင့္ရသည့္အျပင္ ဘုရင့္ထံမွ အကူအညီအေထာက္အပံ့ကိုလည္း ရ႐ွိခဲ့ေလသည္။ မင္းတုန္း မင္းတရားႀကီးက ဆရာမွတ္အား စာသင္ေက်ာင္း၊ ဆရာမ်ားေနရန္ေနအိမ္၊ ခရစ္ယာန္ဘုရား႐ွိခိုးေက်ာင္း အေဆာက္အဦတို႔အတြက္ ေဆာက္လုပ္လွဴဒါန္းေပးခဲ့သည္။ မႏၱေလးၿမိဳ႕ သို႔ မိမိထက္ ဦးစြာေရာက္ႏွင့္ေန ၾကေသာ ေရာမကက္သလစ္ဂိုဏ္း (R.C) မွ ဘုန္းေတာ္ႀကီးသည္လည္းေကာင္း၊ အာမီနီးယန္း ဂိုဏ္းအုပ္သည္လည္းေကာင္း၊ ဘုရင္၏ အကူအညီအေထာက္အပံ့ကို ခံယူရ႐ွိလ်က္႐ွိေလသည္။

မင္းတုန္းမင္းႀကီးသည္ ေနျပည္ေတာ္တြင္ ေရဖ်န္းဂိုဏ္းအတြက္ ဘုရား႐ွိခိုးေက်ာင္းတည္ေဆာက္ရန္ေသာ္ လည္းေကာင္း၊ ဆရာမွတ္အားခြင့္ျပဳေတာ္မူ ေလသည္။ ထို႔အျပင္ သီေပါမင္း မင္းသားအပါအ၀င္ မင္းသားကိုးပါးႏွင့္တကြ အျခားနန္းတြင္းသားတို႔ကို ဆရာမွတ္ႀကီး ေက်ာင္းသို႔ ပို႔၍ စာသင္ၾကားေစသည္။

ဆရာမွတ္ကို သာသနာျပဳဆရာတစ္ေယာက္အျဖစ္ မွတ္မိၾကသည္ထက္ ေက်ာင္းဆရာႀကီးတစ္ေယာက္ အျဖစ္ ပို၍ မွတ္မိၾကသည္ဟု ဆုိႏိုင္ေလသည္။

ဆရာမွတ္သည္ ေမာ္လၿမိဳင္ၿမိဳ႕သို႔ ေက်ာင္းဆရာအလုပ္ျဖင့္ပင္ ေရာက္႐ွိလာခဲ့သည္။ ဆရာႀကီး ၏ ေအာင္ျမင္မႈမွာ ပညာသင္ၾကားေရးနည္းစနစ္၊ စည္း႐ုံးမႈနည္းစနစ္ ေကာင္းလွျခင္းေၾကာင့္ ဟု ဆိုရမည္ ထက္ တပည့္အေပါင္းတို႔ကို သားရင္းေျမးရင္းပမာ ခ်စ္ခင္၍ မိမိ၏ အခ်ိန္၊ ေငြ၊ က်န္းမာေရးတို႔ကို တပည့္မ်ား၏ အက်ိဳးအတြက္ စြန္႔ႏုိင္ျခင္းေၾကာင့္ဟု ဆိုရေပမည္။ မိမိ၏ တပည့္တစံုတေယာက္ ဖ်ားနာေနလွ်င္ မအိပ္မေနျပဳစုေစာင့္ေ႐ွာက္ေလ့႐ွိသည္။ ဆရာမွတ္သည္ ျမန္မာႏိုင္ငံ၌ အက္စ္ပီဂ်ီ သာသနာျပဳေက်ာင္းမ်ားကို ႏိုင္ငံအႏွံ႕အျပားတည္ေထာင္ဖြင့္လွစ္ခဲ့ေလသည္။

ရန္ကုန္ၿမိဳ႕႐ွိ စိန္ဂၽြန္းေက်ာင္းမွာ အထင္႐ွားဆံုးျဖစ္သည္။ စိန္ဂၽြန္းေက်ာင္းကို ၁၈၆၄ ခုႏွစ္ မတ္လ ၁၄ ရက္ေန႔တြင္ “သည္ေကာ့တိတ္” ေခၚ အိမ္တစ္ေဆာင္၌ စတင္ဖြင့္လွစ္ခဲ့ေလသည္။ အိမ္ငွားခ တစ္လလွ်င္ ေငြက်ပ္ ၁၀၀ ေပးရသည္။ ေန႔ေက်ာင္းသားမ်ားအျပင္ ေက်ာင္းအိပ္ေက်ာင္းစားမ်ားကိုလည္း လက္ခံသင္ၾကားေပးသည္။ ထိုအခ်ိန္မွစ၍ ဆရာမွတ္ေက်ာင္း သည္ ႀကီးပြားတုိးတက္လာခဲ့သည္။ တပည့္ေက်ာင္းသားတို႔ကလည္း ဆရာႀကီး၏ ေက်းဇူးကို တံု႔ျပန္သည့္အေနျဖင့္ ဆရာမွတ္ ေက်ာင္း ဆရာႀကီးအလုပ္မွ အၿငိမ္းစားယူသည့္ ၁၈၉၈ ခုႏွစ္တြင္ “မတ္အထိမ္းအမွတ္ရန္ပံုေငြ” ကို စတင္ ဖြင့္လွစ္ခဲ့ၾကသည္။ ထိုရန္ပံုေငြမွာ ဆရာမွတ္ေက်ာင္းထြက္ေက်ာင္းသားေဟာင္းတို႔က မိမိတို႔ ဆရာႀကီးအား ေထာက္ပံ့ရန္ပင္ ျဖစ္ေလသည္။ ဆရာႀကီး အနိစၥေရာက္ၿပီးေနာက္၌ပင္ ထိုရန္ပံုေငြကို ရပ္ဆိုင္း၍ မထားဘဲ စိန္ဂၽြန္းေက်ာင္း၀င္း၌ ဆရာမွတ္အထိမ္းအမွတ္ ဘုရား႐ွိခုိးေက်ာင္း တစ္ေဆာင္ ေဆာက္လုပ္ရန္ႏွင့္ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးေသာ ျမန္မာတိုင္းရင္းသားေက်ာင္းသား တို ႔အား ေငြေၾကး ေထာက္ပံ့ရန္ ဆက္လက္ထား႐ွိခဲ့ၾကေလသည္။ ဆရာႀကီးသည္ စိန္ဂၽြန္းေကာလိပ္အရံ တပ္ဖြဲ႕ကိုလည္း ဦးစီးတည္ေထာင္ခဲ့သူ ျဖစ္သည္။

ဆရာမွတ္သည္ ျမန္မာျပည္၌ ႏွစ္ေပါင္း ၄၀ ေက်ာ္ ေနထို္င္ခဲ့သည့္အေတြ႕အႀကံဳမ်ားကို မွတ္တမ္းတင္ထားသည့္ “ဗမာျပည္၀ယ္ႏွစ္ေလးဆယ္” Forty Years in Burma ဟူေသာ စာအုပ္ကိုေရးသားထုတ္ေ၀ခဲ့သည္။ အဆိုပါစာအုပ္ကို ဦးလွဒင္က ျမန္မာဘာသာသို႔ ျပန္ဆိုခဲ့သည္။

အဆိုပါစာအုပ္၌ သီေပါမင္းသားသည္ ငယ္စဥ္က အျခားမင္းညီမင္းသား သားေတာ္မ်ားႏွင့္အတူ ဆရာမွတ္ႀကီး၏ သံတဲေက်ာင္း၌ အဂၤလိပ္စာသင္ၾကားခဲ့ပံုကို ေအာက္ပါအတုိင္း ေရးသားထားေလသည္။

“မႏၱေလးက စာသင္ေက်ာင္းတြင္ တက္ေရာက္ပညာသင္ၾကားခဲ့ေသာ မင္းသားမ်ားအနက္ မင္းသားတစ္ပါး အေၾကာင္း ကိုသာ ေ႐ြး၍ ကၽြႏု္ပ္ယခုေျပာျပရေပမည္။ အဘယ့္ေၾကာင့္ဆိုေသာ္ ထိုအခ်ိန္ေလာက္တြင္ ၎မွာ ျမန္မာ့ျပည့္ရွင္ ဘုရင္အျဖစ္သို႔ ေရာက္႐ွိေနေသာေၾကာင့္ ျဖစ္ေပ၏။ ၎အမည္ကား သီေပါ မင္းသားျဖစ္သည္။ သီေပါမင္းသားတို႔ ေက်ာင္းမအပ္မီက ကၽြႏု္ပ္ေက်ာင္း၌ ေက်ာင္းသား ၂၅ ေယာက္႐ွိႏွင့္ေနၿပီျဖစ္သည္။ သီေပါမင္းသား၏ ေက်ာင္း၀င္စာရင္းအမွတ္စဥ္မွာ ၂၇ ျဖစ္သည္။ ကၽြႏု္ပ္တို႔၏ ေက်ာင္းတြင္ သူပညာသင္စဥ္အခါက သူသည္ ၿငိမ္ဆိတ္ေအးေဆး၏။ မည္သူ႔ ကိုမွ် ေႏွာင့္ယွက္ျခင္း၊ စျခင္း၊ ေျပာင္ျခင္း၊ ဆဲေရးတုိင္းထြာျခင္းမျပဳ။ သိလြယ္တတ္လြယ္ၿပီး သူႏွင့္ အ႐ြယ္တူ အျခားကေလးမ်ားထက္ပို၍ ေတာ္သည္လည္း မဟုတ္၊ ည့ံသည္လည္းမဟုတ္ ပံုမွန္ ပင္ျဖစ္သည္။

သူသည္ လူႀကီးသူမမ်ားကို ႐ိုေသကိုင္း႐ႈိင္းတတ္ေသာ နိ၀ါတတရား႐ွိသည္။ သပ္သပ္ရပ္ရပ္ေန ထိုင္တတ္၏။ ဆရာသမားမ်ားကိုလည္း ဒုကၡေပးေလ့မ႐ွိပါ။ ဆရာမ်ားက သူ႔ကိုအခြင့္အေရး ပိုေပးေစလိုဟန္ ေမွ်ာ္လင့္ေသာ အရိပ္လကၡဏာမ်ိဳးကိုလည္း တစ္ႀကိမ္တစ္ခါမွ်ပင္ ေဖာ္ျပျခင္းမျပဳေပ။ ထိုနည္းတူ ထီးနန္းဆက္ခံရလိမ့္မည္ဟူ၍လည္း မေမွ်ာ္လင့္ခဲ့ေပ။ တကယ္ပင္ သူ႐ွင္ဘုရင္ျဖစ္ေတာ့မည္ ဆိုေသာအခါ၌ပင္ သူ၏ စိတ္ေနသေဘာထားကို ထိုသို႔ေမွ်ာ္လင့္ ခ်က္မ်ားက အေျပာင္းအလဲလုပ္မွ လုပ္ႏုိင္ပါ့မလားဟု သံသယျဖစ္စရာ႐ွိေလေတာ့သည္။

အဘယ့္ေၾကာင့္ဆိုေသာ္ သူသည္ကိုယ္ႏႈတ္ႏွလံုးေစာင့္ထိန္း၍ အားကိုးတတ္ေသာပကတိသေဘာ႐ွိျခင္း၊ အေကာင္းဆံုး ျဖစ္ေစ အဆိုးဆံုးကိုျဖစ္ေစ အလြယ္တကူ ၾသဇာေညာင္းတတ္ျခင္းမ်ား ႐ွိေသာေၾကာင့္ျဖစ္ သည္။ အေၾကာင္း မသင့္ခ်င္ ေတာ့ သူသည္ ကၽြႏု္ပ္တို႔ႏွင့္ တာ႐ွည္ေလးျမင့္စြာ ပညာဆည္းပူးခြင့္မရခဲ့ သည့္အတြက္ သူ႔အက်င့္ စရိတၱႏွင့္ စိတ္ေန သေဘာထား တို႔ကို ေကာင္းမြန္တိုး တက္ေအာင္ ျပဳျပင္မေပးလိုက္ၾကရေပ” ဟူ၍ ေဖာ္ျပထားေလသည္။

ေဒါက္တာမတ္၏ အဂၤလိပ္စာသင္ေက်ာင္း၌ သီေပါမင္းသားသည္ အခ်ိန္မည္မွ်ၾကာေအာင္ေနခဲ့သည္ ဟူ၍ကား အတိအက်မသိရေပ။ သို႔ေသာ္ ကာလကတၱား (ယခုကိုးလ္ကတၱား) ၿမိဳ႕မွ ဂိုဏ္းအုပ္ႀကီး “မီလ္မန္” ေနာက္ဆံုးေရာက္ခဲ့ သည့္ ၁၈၇၃ ခုႏွစ္ေနာက္ပိုင္း မင္းသားမ်ား သည္ ႏိုင္ငံေရး အေျခအေနအရေသာ္လည္းေကာင္း၊ အျခားအေၾကာင္း တစ္ခုခုေၾကာင့္ ေသာ္လည္းေကာင္း၊ ေက်ာင္း မတက္ေတာ့ဟူ၍ ေဒါက္တာမတ္က သူ၏ မွတ္တမ္း၌ ေဖာ္ျပထားသည္။ ယင္းအဆိုအရ ၁၈၇၃ ခုႏွစ္အထိ သီေပါမင္းသားသည္ ေက်ာင္းတက္ေနေသးသည္ဟုဆိုလွ်င္ သီေပါမင္းသား၏ အဂၤလိပ္ေက်ာင္း ၌ ေနသည့္အခ်ိန္မွာ ၃ ႏွစ္ေက်ာ္ ၄ ႏွစ္ခန္႔ ႐ွိလိမ့္မည္ဟု ခန္႔မွန္းရေပမည္။ ေဒါက္တာမတ္သည္ ၁၉၀၀ ျပည့္ႏွစ္တြင္ သာသနာျပဳလုပ္ငန္းအရပ္ရပ္မွ အနားယူၿပီးေနာက္ ၁၅ ႏွစ္ၾကာေသာ အခါ အဂၤလန္ျပည္၌ ကြယ္လြန္ခဲ့ေလသည္။

Based on:
၁။ ျမန္မာ့စြယ္စံုက်မ္း အတြဲ (၁၀) စာ ၄၂၂၊ ၄၂၅။
၂။ ဦးလွဒင္ (ျမန္မာျပန္) ဗမာျပည္၀ယ္ႏွစ္ေလးဆယ္၊ The Couple စာအုပ္တုိက္၊ ဒုတိယအႀကိမ္ ၂၀၀၆။
၃။ သန္း၀င္းလႈိင္၊ အႏွစ္ခ်ဳပ္ျမန္မာ့သမုိင္းအဘိဓာန္ (ဒုတိယအတြဲ)၊ ပညာေ႐ႊေတာင္စာအုပ္တုိက္၊ ၂၀၁၀။

Credit : Here