ဖြဲ႔စည္းပုံအေျခခံ ဥပေဒ ကုထုံး (၂)

(၃) စည္းမ်ဥ္းမ်ား သဟဇာတျဖစ္မႈ

ေဆးပညာမွာကဲ့သုိ႔ပင္ ဖြဲ႔စည္းပုံအေျခခံဥပေဒ ကုထုံးသည္လည္း ျဖစ္ေပၚေနသည့္ ေရာဂါမ်ားကုိ သီးျခားစီ ကန္႔သတ္၍ ကုသျခင္းထက္ ပုိမုိသည္။ ေဆးပညာတြင္ျဖစ္ေစ၊ ႏုိင္ငံေရးတြင္ျဖစ္ေစ ကုထုံး ဆုိသည္မွာ လူနာတေယာက္လုံး၏ အေျခအေန အရပ္ရပ္ကုိ ထည့္သြင္းစဥ္းစားရန္ လုိအပ္သည္။

လူနာသည္ ႏုိင္ငံတခုျဖစ္ခဲ့လွ်င္ ေရြးေကာက္ပြဲ စနစ္မ်ားကုိ ေလ့လာဆန္းစစ္ျခင္း တခုတည္းမဟုတ္ဘဲ တျခားေသာ အာဏာရယူထားသူမ်ား၏ တာ၀န္ခံမႈ ျပႆနာမ်ား၊ တရားစီရင္ေရး က႑၏ ထိေရာက္ျမန္ဆန္မႈ အစရွိသည္တုိ႔ကုိ ေျဖရွင္းျခင္းကုိ ဆုိလုိသည္။ ေဆးညႊန္းႏွင့္ သမားေတာ္ ညႊန္ၾကားသည့္ တျခားကုထုံးမ်ားကဲ့သုိ႔ပင္ မတူကြဲျပားသည့္ စည္းမ်ဥ္းဥပေဒဆုိင္ရာ ကုထုံးမ်ားသည္လည္း နာမက်န္းျဖစ္ေနသည့္ ႏုိင္ငံအတြက္ ထိခုိက္နစ္နာေစသည့္ အေၾကာင္းတရား အမ်ဳိးမ်ဳိး ျဖစ္ေပၚလာႏုိင္ၿပီး အႏၲရယ္ရွိသည့္ ေဘးထြက္ဆုိးက်ဳိးမ်ားကုိ ျဖစ္ေပၚေစသည္။ သုိ႔တည္းမဟုတ္ လက္ရွိ အေျခအေနမ်ားကုိ ပုိမုိဆုိး၀ါးသြားေစႏုိင္သည္။ ေဆးပညာႏွင့္ ႏုိင္ငံေရးပညာ ႏွစ္မ်ဳိးစလုံးအတြက္ အဓိကေသာ့ခ်က္မွာ ႏုိင္ငံတခုလုံး၏ အေျခအေနမ်ားကုိ ေလ့လာသုံးသပ္ၿပီး လူနာအတြက္ အက်ဳိးအျမတ္မ်ားကုိ မ်ားႏုိင္သမွ်မ်ားေစကာ ျပႆနာမ်ားႏွင့္ အႏၲရာယ္မ်ားကုိ နည္းႏုိင္သမွ်နည္းေစသည့္ အေကာင္းဆုံး ေယဘုယ် မဟာဗ်ဴဟာတခုကုိ ခ်မွတ္ျခင္းျဖစ္သည္။

ႏုိင္ငံေရး ေဆးညႊန္းတြင္ ျပ႒ာန္းသင့္သည္ဟု ေထာက္ခံ အဆုိျပဳထားသည့္ စည္းမ်ဥ္းဥပေဒဆိုင္ရာ ျပဳျပင္ ေျပာင္းလဲျခင္းမ်ားကုိ မၾကာခဏ ေပးတတ္ၾကသည္။ ထုိ႔အတြက္ေၾကာင့္ ကြ်ႏု္ပ္တုိ႔အေနျဖင့္ စည္းမ်ဥ္းဥပေဒမ်ားကုိ မွန္ကန္သည့္ ေယဘုယ် ပုံစံတခုအတြင္း ခ်သြင္းၾကည့္ရန္ လုိအပ္သည္ဟု စဥ္းစားသင့္သည္။ ယင္းတုိ႔ကုိ အလ်ားလုိက္ စဥ္းစားရန္ လုိသလုိ၊ ေဒါင္လုိက္လည္း စဥ္းစားရမည္ ျဖစ္ေလသည္။ ယင္းတုိ႔၏ အျခားေသာ စည္းမ်ဥ္းဥပေဒမ်ားျဖင့္ အလ်ားလုိက္ ဆက္ဆံေရးကုိ ထည့္သြင္းစဥ္းစားရမည္ ျဖစ္သလုိ လြတ္လပ္ၿပီး မိမိကံၾကမၼာ မိမိ ဖန္တီးႏုိင္သည့္ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းတခု ေပၚထြန္းေရးကုိ ရည္ရြယ္ ေရးဆြဲထားသည့္ စည္းမ်ဥ္းဥပေဒမ်ားႏွင့္ ၎တုိ႔၏ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းႏွင့္ ေဒါင္လုိက္ ဆက္ဆံေရးကုိလည္း ထည့္သြင္းစဥ္းစားရန္ လုိအပ္သည္။

ဥပမာအားျဖင့္ ၾသဇာအာဏာႀကီးသည့္ သမၼတစနစ္ကုိ ဖန္တီးေပးထားသည့္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒသည္ သမၼတကို ႏွစ္ေက်ာ့ေရြးခ်ယ္ မဲေပးရသည့္ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္ (Two-round electoral system) ျဖင့္ အလ်ားလုိက္အရ သဟဇာတျဖစ္ေလသည္။ သုိ႔ေသာ္ ႏုိင္ငံေရးအရ ေသာ္လည္းေကာင္း၊ နယ္ေျမေဒသအရ ေသာ္လည္းေကာင္း စုစည္းေနသည့္ လူနည္းစုအုပ္စု ရွိခဲ့လွ်င္ အဆုိပါ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္သည္ လူအဖြဲ႔အစည္းျဖင့္ မွန္ကန္စြာ ေဒါင္လုိက္ သဟဇာတ ျဖစ္မျဖစ္ဆိုသည္ကုိေတာ့ သံသယျဖစ္စရာ ရွိသည္။ အဘယ္ေႀကာင့္ဆုိေသာ္ ျပ႒ာန္းထားသည့္ ေရြးေကာက္ပြဲ စည္းမ်ဥ္းမ်ားသည္ လူနည္းစုမ်ားကုိ အျခားလူမ်ားစုမ်ားႏွင့္ ေပါင္းစည္းေရးႏွင့္ လူနည္းစုမ်ားကုိ လုံၿခံဳစိတ္ခ်မႈ ေပးႏုိင္သည့္ အမ်ဳိးအစား မဟုတ္ေသာေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။ (Two-round electoral system ဆုိသည္မွာ ကုိယ္စားလွယ္ေလာင္း တဦးကုိ ေရြးခ်ယ္သည့္ စနစ္ျဖစ္သည္။ သုိ႔ေသာ္ ယွဥ္ၿပိဳင္သည့္ ကုိယ္စားလွယ္ေလာင္းမ်ားထဲမွ မည္သည့္ ကုိယ္စားလွယ္ေလာင္းကမွ သတ္မွတ္ထားသည့္ မဲအေရအတြက္ (ဥပမာ – မဲေပးသူအားလုံး၏ ၄၀ ရာခုိင္ႏႈန္း) မရရွိပါက ကုိယ္စားလွယ္ေလာင္းမ်ားထဲမွ မဲအမ်ားဆုံး ရရွိသူ ႏွစ္ဦး ထပ္မံ ယွဥ္ၿပိဳင္ရသည့္ ေရြးေကာက္ပြဲ စနစ္ ျဖစ္သည္။)

ႏုိင္ငံေရး စည္းမ်ဥ္းဥပေဒမ်ားသည္ တေပါင္းတစည္းတည္း အလုပ္မျဖစ္သည့္အခါတြင္ တခုခ်င္း အေနျဖင့္ သင့္ေတာ္သည္၊ အျပဳသေဘာ ေဆာင္သည္ဟု ယူဆရသည့္ ေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ားသည္ ေပါင္းစည္းလုိက္သည့္ အခါတြင္ စည္းမ်ဥ္းတခုစီမွ ရရွိႏုိင္သည့္ အက်ဳိးရလဒ္မ်ား အားလုံးေပါင္းထက္ ေလွ်ာ့နည္းၿပီးေသာ္လည္းေကာင္း၊ သုိ႔တည္းမဟုတ္ အေျခအေနမ်ားကုိ ပုိမုိဆုိးရြားျခင္း ေသာ္လည္းေကာင္း ျဖစ္သြားေစႏိုင္သည္။ ဥပမာအားျဖင့္ စည္းလုံးညီညႊတ္မႈ ပ်က္ျပားေနသည့္ တုိင္းျပည္တြင္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒအရ အက်ဳိးျဖစ္ထြန္းႏုိင္သည္ဟုု ယူဆရသည့္ ေရြးေကာက္ပြဲ စနစ္မ်ဳိးကုိ (အစြန္းေရာက္မႈမ်ားကုိ ေလ်ာ့နည္းေစသည့္ အေရြးခ်ယ္ခံ ကုိယ္စားလွယ္ေလာင္းမ်ားကုိ ဦးစားေပးအလုိက္ မဲေပးရသည့္ ေအဗီ (Alternative Voting) မဲေပးစနစ္မ်ဳိး) ေျပာင္းလဲလုိက္ျခင္းသည္၊ အကယ္၍မ်ား လူနည္းစု အေတာ္မ်ားမ်ားအတြက္ အာဏာမရရွိႏုိင္သည့္၊ လႊတ္ေတာ္မွ ေရြးခ်ယ္တင္ေျမွာက္သည့္ ၾသဇာအာဏာႀကီးေသာ သမၼတ သို႔မဟုတ္ ၀န္ႀကီးခ်ဳပ္စနစ္ ရွိေနပါက ေမွ်ာ္လင့္မထားသည့္ ေဆးေရာသြားျခင္း၏ အက်ဳိးဆက္မ်ားကုိ ရရွိႏုိင္သည္။

ဆန္႔က်င္ဘက္ တင္ျပရလွ်င္ စည္းမ်ဥ္းဥပေဒမ်ား အားလုံးသည္ ေပါင္းစည္း၍ အလုပ္ျဖစ္သည့္ အခါတြင္မူ တခုခ်င္းစီ ယင္းတုိ႔ဖာသာယင္းတုိ႔ တျဖည္းျဖည္းခ်င္း တုိးတက္မႈ အားလုံးေပါင္းထက္ကုိ ပုိမုိၿပီးေယဘုက် အေျခအေနမ်ားကုိ တုိးတက္ ေကာင္းမြန္ေစႏုိင္သည္။ ဤသုိ႔ ျဖစ္ေပၚတုိးတက္မႈသည္ ဖြဲ႔စည္းပုံအေျခခံဥပေဒ စည္းမ်ဥ္းမ်ားကုိ ေလ့လာသုံးသပ္ေနသူမ်ား ေျပာဆုိေနၾကသည့္ စုေပါင္းအျပန္အလွန္ အက်ဳိးသက္ေရာက္မႈ (Holistic complementarity) ပင္ ျဖစ္သည္။

အဆုိပါ စုေပါင္းအျပန္အလွန္ အက်ဳိးသက္ေရာက္မႈ၏ အက်ဳိးေက်းဇူးမ်ား မရရွိခဲ့သည့္ ႏုိင္ငံတႏုိင္ငံကုိ ဥပမာျပရလွ်င္ ပစိဖိတ္သမုဒၵရာထဲမွ လူမ်ဳိးစုမ်ား ကြဲျပားေနၾကသည့္ ကြ်န္းႏုိင္ငံငယ္တခုျဖစ္ေသာ ဖီဂ်ီႏုိင္ငံျဖစ္သည္။ ၁၉၉၇ ခုႏွစ္က ညံ့ဖ်င္းစြာ ေရးဆြဲျပ႒ာန္းခဲ့သည့္ ဖြဲ႔စည္းပုံအေျခခံဥပေဒက ဒီမုိကေရစီစနစ္ကုိ ပ်က္သုဥ္းသြားေစခဲ့သည္။ ၁၉၉၀ ခုႏွစ္မ်ား အလယ္ပုိင္းေလာက္က ဤပဋိပကၡဒဏ္ခံ ကြ်န္းစုႏုိင္ငံေပၚတြင္ ေပၚေပါက္ခဲ့သည့္ ဖြဲ႔စည္းပုံအေျခခံဥပေဒ ေရးဆြဲသည့္ လုပ္ငန္းစဥ္သည္ အျပစ္အနာအဆာမရွိဟု ထင္ခဲ့ရသည္။ ဖီဂ်ီႏုိင္ငံသား ၃ ဦး ပါ၀င္သည့္ ေကာ္မတီသည္ ႏုိင္ငံတကာသို႔ လွည့္လည္၍ ထိပ္တန္း ဖြဲ႔စည္ပုံအေျခခံဥပေဒ ပညာရွင္မ်ားႏွင့္ ေတြ႔ဆုံၿပီး ယင္းတုိ႔ ႏုိင္ငံအတြက္ မည္သုိ႔ေသာ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒသည္ အေကာင္းဆုံး ျဖစ္မည္ကုိ အႀကံဉာဏ္ ရယူခဲ့ၾကသည္။

ဖီဂ်ီႏုိင္ငံရွိ ေဒသခံ ပုိလီနီးရွန္းႏွင့္ မယ္လီနီရွန္း လူမ်ဳိးမ်ားသည္ ယင္းတုိ႔ထက္ အိႏၵိယႏြယ္ဖြား ဖီဂ်ီမ်ားက ၁၉၈၀ ခုႏွစ္မ်ားသုိ႔ ေရာက္ရွိလာသည့္အခါတြင္ လူဦးေရ အေရအတြက္အရ ပုိမုိမ်ားျပားေသာ္လည္း ႏုိင္ငံေရးအာဏာကုိ ယင္းတုိ႔ကသာ လက္၀ါးႀကီးအုပ္ ထိန္းခ်ဳပ္ ထားႏုိင္ေအာင္ ေတာင္းဆုိမႈမ်ား ျပဳလုပ္ခဲ့ၾကသည္။ (အိႏၵိယႏြယ္ဖြားမ်ားသည္ ၁၉ရာစုအတြင္းက စုိက္ပ်ဳိးေရး ၿခံႀကီးမ်ားတြင္ လုပ္ကုိင္ရန္ အိႏိၵယႏုိင္ငံမွ ေခၚယူလာသည့္ အလုပ္သမားမ်ားမွ ဆင္းသက္လာသူမ်ားျဖစ္သည္)။ အာဏာသိမ္းမႈ ႏွစ္ခုႏွင့္ ပထမဦးဆုံးေသာ အိႏၵိယႏြယ္ဖြား ဦးေဆာင္သည့္ အစုိးရ ျဖဳတ္ခ်ခံရမႈတုိ႔သည္ အျမန္ဆုံး ဖြဲ႔စည္းပုံအေျခခံဥပေဒ ျပင္ဆင္ေရးဆြဲေရးကုိ ျဖစ္ေပၚေစခဲ့သည္။ အဆုိပါ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ျပင္ဆင္ေရးဆြဲျခင္း၏ အဓိကရည္ရြယ္ခ်က္မွာ အုပ္စုကြဲမႈမ်ား အႀကီးအက်ယ္ ျဖစ္ေပၚေနၿပီး လူမ်ဳိးေရးအရ ႏွစ္ျခမ္းကြဲေနသည့္ ႏုိင္ငံေတာ္တြင္ ေနထိုင္သည့္ ပုိလီနီရွန္း၊ မယ္လီနီရွန္း အုပ္စုႏွင့္ အိႏၵိယႏြယ္ဖြား အုပ္စု ႏွစ္ခုလုံးတြင္ ယုံႀကည္မႈရရွိေစရန္ ျဖစ္ေလသည္။

ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ျပင္ဆင္ေရးဆြဲေရး ေကာ္မရွင္သည္ လူအခြင့္အေရးဆုိင္ရာ ဥပေဒမ်ား၊ ယင္းဥပေဒမ်ား အသက္၀င္လာရန္ ျပဳလုပ္သည့္ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းမ်ားႏွင့္ တရားစီရင္ေရးဆုိင္ရာ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမႈမ်ားကုိ အႀကံျပဳခဲ့ၾကသည္။ ယင္းတုိ႔က ဖီဂ်ီႏုိင္ငံသည္ လူမ်ဳိးစု အေျချပဳ ေရြးခ်ယ္တင္ေျမွာက္သည့္စနစ္ (အဆုိပါ စနစ္အရ ေဒသခံ ဖီဂ်ီမ်ားႏွင့္ အိႏၵိယႏြယ္ဖြား ဖီဂ်ီမ်ားသည္ ယင္းတုိ႔၏ ကုိယ္စားလွယ္မ်ားကုိ သီးျခား ေရြးခ်ယ္) မွ ေန၍ ကုိယ္စားလွယ္ေလာင္းမ်ားကုိ တုိင္းရင္းသားေပါင္းစုံ မဲဆႏၵရွင္မ်ားကုိ စည္း႐ုံးသိမ္းသြင္းရန္ လုိအပ္သည့္ ကုိယ္စားလွယ္ေလာင္း အမည္မ်ားကုိ ဖြင့္ျပထားရသည့္ ေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္ပြဲ စနစ္သို႔ ေျပာင္းလဲရန္ လုိအပ္ေၾကာင္းကုိ တင္ျပခဲ့ႀကသည္။

ဆက္လက္ၿပီး ေအဗီ (Alternative Voting) ဟုေခၚသည့္ အေရြးခ်ယ္ခံ ကုိယ္စားလွယ္ေလာင္းမ်ားကုိ မိမိ ႏွစ္သက္မႈအလုိက္ ဦးစားေပးေရြးခ်ယ္ေပးရသည့္ မဲေပးရသည့္စနစ္မ်ဳိးကုိ က်င့္သုံးရန္ တုိက္တြန္း အဆုိျပဳခဲ့ၾကသည္။ ထုိသုိ႔ အဆုိျပဳရျခင္းမွာ လူမ်ဳိးစုတစုမွ ကုိယ္စားလွယ္ေလာင္း အေနျဖင့္ အျခားလူမ်ဳိးစုမ်ားမွ မဲဆႏၵရွင္မ်ားကုိလည္း စည္း႐ုံးသိမ္းသြင္းရန္ ျဖစ္သည္။ ၀န္ႀကီးအဖြဲ႔တြင္ လူနည္းစုႏွင့္ လူမ်ားစု ပါတီ ႏွစ္ခုစလုံးမွ အဖြဲ႔၀င္မ်ားကုိ ၀န္ႀကီးရာထူးမ်ား ခန္႔အပ္ျခင္းျဖင့္လည္း အထက္ပါ ေရြးခ်ယ္တင္ေျမွာက္သည့္ စနစ္ ေျပာင္းလဲျခင္းကဲ့သုိ႔ေသာ ေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ားကုိ အားျဖည့္ေပးရန္ ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။

ယင္းသုိ႔ေဆာင္ရြက္မႈမ်ား အားလုံးသည္ တခုခ်င္းစီအေနျဖင့္ က်ဳိးေႀကာင္းဆီေလ်ာ္မႈရွိသည့္ အႀကံျပဳခ်က္မ်ား ျဖစ္ၾကသည္။ သို႔ေသာ္ ေပါင္းစပ္လုိက္သည့္ အခါတြင္မူ ယင္းတုိ႔တြင္ ဆုိး၀ါးစြာ ေနရာလြဲမွားေနသည္ဆုိသည့္ လကၡဏာမ်ားကုိ ေတြ႔ရွိရသည္။ လူမ်ဳိးစုတစုတည္းက အာဏာကုိ ထိန္းထားျခင္းမ်ဳိး မျဖစ္ေစရန္ အဟန္႔အတားမ်ား ဖန္တီးထားေသာ္လည္း ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္ႏွင့္ ပါတီစုံမွ ပုဂၢိဳလ္မ်ားျဖင့္ ၀န္ႀကီးအဖြဲ႔ကုိ ဖြဲ႔စည္းျခင္း စနစ္တုိ႔သည္လည္း လူနည္းစု ပုိလီနီရွန္းႏွင့္ မယ္လီနီရွန္း ႏြယ္ဖြားမ်ားကုိ အစစ္အမွန္ အာဏာရရွိရန္ အာမခံခ်က္ မေပးႏုိင္ေခ်။ ထုိ႔အျပင္ ၿမိဳ႕ေတာ္ ဆူဗာရွိ ဗဟုိအစုိးရကုိ ခ်ဳပ္ကုိင္ႏုိင္ျခင္းသည္လည္း ႀကီးမားသည့္ ဆုလဘ္တခုအေနျဖင့္ တည္ရွိဆဲ ျဖစ္သည္။ ဗဟုိအဆင့္တြင္ အာဏာမရရွိသည့္ ပါတီမ်ားအတြက္ ဒုတိယ အေကာင္းဆုံးအျဖစ္ လက္ခံႏုိင္ရန္ ေဒသႏၲရ အစုိးရမ်ားကုိလည္း ယုံေလာက္ေအာင္ လုံေလာက္သည့္ အာဏာမ်ား မေပးအပ္ခဲ့ေခ်။

ဤစည္းမ်ဥ္းမ်ား သဟဇာတ မျဖစ္မႈကုိ ပိုမုိဆုိး၀ါးေစသည့္ အခ်က္မွာ ဖီဂ်ီႏုိင္ငံ၏ လက္ရွိ ေဒသခံတုိင္းရင္းသားမ်ား လႊမ္းမုိးထားသည့္ ပါလီမန္သည္ (ထုိပါလီမန္သုိ႔ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒကုိ ျပင္ဆင္ရန္ႏွင့္ အတည္ျပဳရန္ တင္သြင္းခဲ့သည္) ေအာက္လႊတ္ေတာ္တြင္ သုံးပုံတပုံေသာ အမတ္ေနရာမ်ားကုိသာ ကုိယ္စားလွယ္ေလာင္းမ်ား၏ အမည္စာရင္း တင္သြင္းရန္ လုိအပ္ၿပီး က်န္သုံးပုံႏွစ္ပုံကုိ လူမ်ဳိးစုအုပ္စုမ်ား လက္တြင္သာထားရန္ ေတာင္းဆုိျခင္း ျဖစ္သည္။ ထုိသုိ႔ ေတာင္းဆုိျခင္းျဖင့္ ႏုိင္ငံတြင္း ေနထုိင္သည့္ အိႏၵိယႏြယ္ဖြားမ်ား အပါအ၀င္ လူမ်ဳိးစုုအာလုံးကို မဲဆြယ္စည္း႐ံုးရန္ လုိအပ္ခ်က္ကုိ ဖ်က္ဆီးပစ္လုိက္ေလသည္။ ထုိ႔အျပင္ ပါလီမန္သည္ ေအဗီ ေရြးခ်ယ္တင္ေျမွာက္သည့္ စနစ္ျဖင့္ ေရြးခ်ယ္မည့္ အမတ္ေနရာမ်ားကုိလည္း အမတ္တေနရာ အတြက္သာ ယွဥ္ၿပိဳင္ရမည့္ မဲဆႏၵနယ္ေျမမ်ား (Single-member district) အျဖစ္ ခြဲျခမ္းပစ္လုိက္သည္။ ထုိကဲ့သုိ႔ အမတ္ေနရာ တေနရာသာရွိသည့္ မဲဆႏၵနယ္ေျမမ်ား၏ အရြယ္အစား ေသးငယ္မႈႏွင့္အတူ ေဒသခံဖီဂ်ီမ်ားႏွင့္ အိႏၵိယ ႏြယ္ဖြားမ်ားက သူတို႔ဖာသာသူတို႔ သီးသန္႔ ရပ္ရြာနယ္ေျမမ်ား အတြင္း စုစည္းေနျခင္းတို႔ေၾကာင့္ နယ္ေျမေဒသ အနည္းငယ္သည္သာ လူမ်ဳိးစုေပါင္းစုံ အတူယွဥ္တြဲ ေနထုိင္သည့္ ပုံစံရွိေလသည္။ ထုိသုိ႔ ယွဥ္တြဲေနထုိင္မွသာလည္း တုိင္းရင္းသား လူမ်ဳိးစုအားလုံးအား မဲဆြယ္စည္း႐ုံးရန္ လုိအပ္လာမည္ ျဖစ္သည္။

ဖီဂ်ီ ေရြးေကာက္ပြဲ ေကာ္မရွင္သည္ ထုိသုိ႔ လူမ်ဳိးစုအားလုံးအား မဲဆြယ္စည္း႐ုံးရန္ ပုိ၍ မလုိအပ္ေအာင္ မဲေပးသည့္စနစ္ကုိ Straight party tickets စနစ္သုိ႔ ေျပာင္းလဲလုိက္သည္။ ထုိစနစ္အရ မဲတျပားတည္းျဖင့္ ပါတီတခုတည္းမွ ကုိယ္စားလွယ္ေလာင္း အားလုံးကုိ ေနရာအသီးသီးအတြက္ မဲေပးႏုိင္သည္။ ၁၉၉၉ ခုႏွစ္တြင္ မဲဆႏၵရွင္ ၁၀ ဦးလွ်င္ ၉ ဦးသည္ အဆုိပါ Straight ticket ကုိ ေရြးခ်ယ္ၾကေလသည္။ အတည္ျပဳထားေသာ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒသစ္ အရ ပါလီမန္မွ ဖြဲ႔စည္းထားေသာ ညႊန္႔ေပါင္းအစုိးရ အဖြဲ႔တြင္ လူနည္းစု ဗီတုိအာဏာ သုံးပုိင္ခြင့္ မရွိသျဖင့္ ဤစနစ္သည္လည္း မုခ် ဒုကၡေရာက္ဖို႔ ျဖစ္ေနသည္။ ၁၉၉၉ ခုႏွစ္တြင္ က်င္းပခဲ့သည့္ ေရြးေကာက္ပြဲမ်ားတြင္ အိႏၵိယလူမ်ဳိးမ်ား ဦးေဆာင္သည့္ ပါတီႏွင့္ တျခား အစြန္းေရွာင္ ေဒသခံလူမ်ဳိးမ်ား၏ ပါတီ ႏွစ္ခုက အႏုိင္ရရွိၿပီး ညႊန္႔ေပါင္းအစုိးရ ဖြဲ႔စည္းသည့္အခါတြင္ ပုိလီနီရွန္းႏွင့္ မယ္လီနီရွန္း အႏြယ္၀င္ ဖီဂ်ီမ်ားသည္ အဆုိပါ ညြန္႔ေပါင္းအစုိးရကုိ လက္မခံဘဲ ၂၀၀၀ခုႏွစ္ ေမလတြင္ ျဖစ္ပြားခဲ့သည့္ အာဏာသိမ္းမႈကုိ ေထာက္ခံခဲ့ၾကသည္။ ၂၀၀၁ ခုႏွစ္တြင္ က်င္းပသည့္ ေရြးေကာက္ပြဲ အသစ္မ်ားတြင္မူ ပုိလီနီရွန္းႏွင့္ မယ္လီနီရွန္း လူမ်ဳိးစု ပါတီမ်ား ျပန္လည္ အႏုိင္ရရွိခဲ့သည္။ လူမ်ဳိးစုတစု၏ လႊမ္းမုိးမႈ၀ါဒက ဒီမိုကေရစီကုိ ေမာင္းထုတ္ခဲ့ႏုိင္သည္။

(၄) ကုသမႈကုိ ေဆာလ်င္စြာ ရပ္ဆုိင္းျခင္း

ခ်မ္းသာသည့္ အေနာက္ႏုိင္ငံမ်ားသည္ ပဋိပကၡမ်ား ႀကံဳေတြ႔ေနရသည့္ ႏုိင္ငံမ်ားကုိ အကူအညီမ်ား ၂၀ ရာစုတြင္ ေပးၾကသည္။ သုိ႔ေသာ္ ယင္းတုိ႔သည္ ေရာဂါကုိ အျမစ္ျပတ္ မကုသဘဲ လူနာအား က်န္းမာေရးေကာင္းေၾကာင္း ေထာက္ခံစာ လက္မွတ္ ေစာလ်င္စြာ ထုတ္ေပးတတ္ၾကသည္။ ၿပီးခဲ့သည့္ ဆယ္စုႏွစ္မ်ားအတြင္း ႏုိင္ငံမ်ားသည္ ပဋိပကၡမွ လြန္ေျမာက္ရန္အတြက္ အကူအညီ အေထာက္အပံ့မ်ား ရရွိရန္ႏွင့္ မိမိတုိ႔ဖာသာ ႀကိဳးပမ္းၾကရာ၌ ေဆာင္ရြက္ရမည့္ အရာမ်ားတြင္ ဒီမုိကေရစီစနစ္ကုိ က်င့္သုံးရန္လည္း လုိအပ္လာသည္။ သုိ႔ေသာ္ ထင္ေယာင္ထင္မွားျဖစ္ေအာင္ ေကာင္းေနသည့္ စီးပြားေရးစနစ္ေၾကာင့္ ဆင္းရဲဒုကၡမ်ား ခံစားေနရသည့္ လူအဖြဲ႔အစည္းမ်ားအား က်န္းမာေရး ေစာင့္ေရွာက္ မႈကုိ ေဆာလ်င္စြာ ရပ္ဆုိင္းတတ္ၾကသည္။ အေနာက္ႏုိင္ငံမ်ား အေနျဖင့္ ပဋိပကၡမ်ား ျဖစ္ပြားေနသည့္ ႏုိင္ငံမ်ားတြင္ အသြင္ကူးေျပာင္းေရးအတြက္ ေဒၚလာဘီလ်ံခ်ီ အေထာက္အပံ့မ်ား ေပးအပ္ႏုိင္ေသာ္လည္း ဒီမုိကေရစီ၏ အေျခခံ အေဆာက္အအုံမ်ား၊ ႏုိင္ငံသားတို႔၏ ဒီမုိကေရစီ အေျခခံမ်ား မခုိင္မာမီ ပထမဆံုးအႀကိမ္ ပါတီစုံေရြးေကာက္ပြဲမ်ား က်င္းပၿပီးသည္ႏွင့္ ျပန္လည္ ထြက္ခြာသြားေလ့ ရွိသည္။

တျခားအခ်ိန္ မက်ေရာက္မီ ေဆာင္ရြက္တတ္သည့္ အရာမွာ လူနာ၏ အေျခအေနသည္ စိတ္ခ်ရသည့္ အေနအထား မေရာက္ရွိခင္ အလ်င္အျမန္ ခြဲစိတ္ကုသျခင္း (ေရြးေကာက္ပြဲမ်ား က်င္းပျခင္းျဖစ္သည္) ျဖစ္သည္။ လုံေလာက္သည့္ အေျခခံ အေဆာက္အအုံမ်ားႏွင့္ လုံၿခံဳေရး အစီအမံမ်ား မရွိဘဲ ေရြးေကာက္ပြဲမ်ား က်င္းပျခင္းသည္ ၿငိမ္းခ်မ္းေရး တည္ေဆာက္သည့္ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ားအတြက္ ဒဏ္ရာ အနာတရ ျဖစ္ေစသည့္ အေတြ႔အႀကံဳမ်ားပင္ ျဖစ္သည္။ သုိ႔ေသာ္ျငားလည္း ႏုိင္ငံမ်ားသည္ မည္သုိ႔အေနအထားမ်ား ရွိေစကာမူ ၄င္းတုိ႔အေနျဖင့္ အလ်င္အျမန္ ႏုိင္ငံအဆင့္ ေရြးေကာက္ပြဲမ်ား က်င္းပရန္ ဖိအားေပးရန္ လုိအပ္သည္ဟု အလႉရွင္မ်ားက ယူဆထားၾကသည္။ ေဒတန္ သေဘာတူစာခ်ဳပ္ ေရးထုိးၿပီး သတ္မွတ္သည့္ အခ်ိန္ဇယားအရ ၉ လတိတိ အၾကာတြင္ က်င္းပသည့္ ေဘာ့စနီးယား ေရြးေကာက္ပြဲမ်ားသည္ ေရြးေကာက္ပြဲ မဲဆြယ္စည္း႐ုံးရာတြင္ ျပည္သူကုိခ်ျပသည့္ မူ၀ါဒမ်ားကုိ အမွန္စင္စစ္ ပါတီမ်ားမွ ေရြးခ်ယ္ျခင္း မဟုတ္ဘဲ လူမ်ဳိးစုတစုခ်င္းစီကုိ သန္းေခါင္းစာရင္း ေကာက္ယူျခင္းပင္ ျဖစ္သည္။

မတည္မၿငိမ္ အေျခအေနမ်ားတြင္ ေရြးေကာက္ပြဲမ်ား က်င္းပျခင္းသည္ ေစာင့္ၾကပ္ ၾကည့္ရႈသူမ်ားကုိ ေရြးေကာက္ပြဲမ်ား၏ လြတ္လပ္မႈႏွင့္ တရားမွ်တမႈဆုိင္ရာ စံႏံႈးမ်ားျဖင့္ မကုိက္ညီမႈမ်ားကုိ လိမ္လည္ထြက္ဆုိေစၿပီး ေရြးေကာက္ပြဲ ရလဒ္မ်ား တရား၀င္မႈအေပၚ ေရွ႕ေနာက္ မညီသည့္ ထြက္ဆုိမႈမ်ား ျပဳလုပ္တတ္ၾကေလသည္။ အလႉရွင္ ႏုိင္ငံမ်ားသည္ ဇင္ဘာေဘြ ႏုိင္ငံတြင္ ၂၀၀၂ ခုႏွစ္၌ က်င္းပသည့္ ေရြးေကာက္ပြဲမ်ားတြင္ သမၼတ မူဂါဘီ၏ မသမာမႈမ်ားအေပၚ မွန္ကန္စြာ ေ၀ဖန္ေျပာဆုိခဲ့ၾကသည္။ သုိ႔ေသာ္လည္း မသမာမႈမ်ား ထပ္တူရွိသည့္ အိမ္နီးခ်င္း ဇမ္ဘီယာႏုိင္ငံတြင္ ၂၀၀၁ ခုႏွစ္တြင္ က်င္းပသည့္ ေရြးေကာက္ပြဲကုိမူ မသိက်ဳိးကြ်န္ ျပဳခဲ့ၾကေလသည္။

ထုိ႔အတူ ဒီမုိကေရစီ လမ္းေၾကာင္းဘက္ကုိ ဦးတည္ေနသည့္ အရိပ္လကၡဏာမ်ားကုိ ေတြ႔ေနရေသာ္လည္း မၾကာေသးမီ အခ်ိန္အထိ ပါတီစုံ ဒီမုိကေရစီစနစ္ကုိ က်င့္သုံးရန္ လုံး၀ျငင္းဆုိခဲ့သည့္ ယူဂန္ဒါ သမၼတ ယုိ၀ါရီ မူဆာဗီနီ (Yoweri Museveni) ကုိ အေကာင္းျမင္စြာ ၀ိုင္း၀န္းအားေပးခဲ့ၾကသည္။ က်င့္၀တ္ႏွင့္ မကုိက္ညီေသာ္လည္း လက္ေတြ႔ အဆင္ေျပမႈကို ၾကည့္ၿပီး ေတာင္အာဖရိကႏုိင္ငံမွ ေလ့လာေစာင့္ၾကည့္ သူမ်ားသည္လည္း ဇင္ဘာေဘြႏုိင္ငံ ေရြးေကာက္ပြဲ ရလဒ္မ်ားကုိ အတည္ျပဳေပးခဲ့ၾကသည္။ ႏုိင္ငံတကာ၏ ဒီမုိကေရစီ စံေပတံကုိ က်င့္သုံးမႈသည္ တသမတ္တည္း မရွိခဲ့သည္မွာ အဆန္းမဟုတ္ဟု ဒီမုိကေရစီ ျမွင့္တင္ေရး ကြ်မ္းက်င္သူ ေသာမတ္စ္ကာ႐ုိးသားစ္ (Thomas Carothers) က မွတ္ခ်က္ေပးခဲ့သည္။ စစ္ေအးကာလအတြင္း အေမရိကန္ အစုိးရအဆက္ဆက္သည္ ဒီမုိကေရစီ ျမွင့္တင္ေရးကုိ မိန္႔ခြန္းမ်ားတြင္ ေျပာၾကားခဲ့ေသာ္လည္း လက္ေတြ႔တြင္မူ ယင္းတုိ႔ကုိ နာခံသည့္ အာဏာရွင္မ်ားႏွင့္ ႏုိင္ငံသားမ်ား၏ လြတ္လပ္ခြင့္မ်ားကုိ ဖ်က္ဆီး ခ်ဳိးႏွိမ္သည့္ အစုိးရမ်ားအား ေျပာင္းလဲရန္အတြက္ ဖိအားေပးျခင္း မခံရေစရန္ ကာကြယ္ေပးခဲ့ၾကေလသည္။

(၅) ကုထုံးမ်ားတြင္ အကန္႔အသတ္ရွိမႈ

ဓာတုေဆး၀ါးမ်ားသည္ လူနာတုိင္း သုိ႔မဟုတ္ ထိခုိက္ဒဏ္ရာ ရသူတုိင္းအား မကယ္တင္ႏုိင္သကဲ့သုိ႔ အေကာင္းဆုံး ေရးဆြဲထားသည့္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒမ်ားသည္လည္း ပဋိပကၡ ျဖစ္ပြားေနသည့္ ႏုိင္ငံ၏ ျပႆနာအားလုံးကုိ မေျဖရွင္းႏုိင္ေခ်။ လူနာတဦးတြင္ ေဆး၀ါးကုသမႈ၏ ထိေရာက္မႈကို ေလွ်ာ့ခ်ႏုိင္သည့္ အျခားအခ်က္မ်ား အမ်ားအျပား ရွိေလသည္။ ျပင္းထန္စြာ ျပင္ပမွ႐ုိက္ခတ္မႈမ်ား၊ ေကာင္းစြာ မထိေရာက္သည့္ ေဆး၀ါးမ်ား သုိ႔မဟုတ္ ေဆးညႊန္းတြင္ ပါ၀င္သည့္ ေဆး၀ါးမ်ားအားလုံးကုိ မေသာက္သုံးႏုိင္သည့္ လူနာ၊ အစရွိသည့္ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ ကုထုံး၏ မေအာင္ျမင္မႈကုိ ျဖစ္ေစသည့္ အေၾကာင္းရင္းမ်ားႏွင့္ ထပ္တူထပ္မွ် အေၾကာင္းရင္းမ်ားကုိ ဖြဲ႔စည္းပုံအေျခခံဥပေဒ ကုထုံးတြင္လည္း ေတြ႔ရႏုိင္သည္။ လက္ဘႏြန္ႏုိင္ငံ၏ အာဏာခြဲေ၀ေရး အစီအစဥ္သည္ ရွီးယား၊ ဆြန္နီ၊ ဒ႐ုစ္၊ ကက္သလစ္ မာရြန္ႏုိက္ ဘာသာ၀င္မ်ား ႏွင့္ အာရပ္ဘာသာစကားေျပာ ဂရိ အေျခခံ ခရစ္ယာန္၀ါဒီ ဘာသာ၀င္မ်ား အၾကား ႏွစ္ေပါင္း ၃၀ ခန္႔ ၿငိမ္းခ်မ္းေရး တည္ေဆာက္ႏုိင္ခဲ့ေသာ္လည္း ေနာက္ဆုံး ျပည္တြင္းစစ္ေၾကာင့္ ႏုိင္ငံေတာ္ ၿပိဳလဲသြားၿပီး ေဒသတြင္း ႏုိင္ငံမ်ားမွ ၁၉၇၅ ခုႏွစ္တြင္ ၀င္ေရာက္ စြက္ဖက္မႈျဖင့္ အဆုံးသတ္ခဲ့ရသည္။ ရ၀မ္ဒါႏုိင္ငံတြင္လည္း ဟူတူႏွင့္ တြတ္စီ လူမ်ဳိးမ်ားျဖင့္ အမ်ဳိးသားညီညႊတ္ေရး အစုိးရကုိ ဖြဲ႔စည္းခဲ့ေသာ္လည္း၊ ၁၉၉၄ ခုႏွစ္ ေႏြဦးတြင္ သမုိင္း၌ အဆုိး၀ါးဆုံး အစုလုိက္အၿပံဳလုိက္ သတ္ျဖတ္မႈမ်ား ျဖစ္ပြားခဲ့သည္။ အေကာင္းဆုံး ေရးဆြဲထားသည့္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒသည္ပင္လွ်င္ အာဖဂန္နစၥတန္၊ လုိက္ေဘးရီးယားႏွင့္ ဆယ္ရာလီယြန္ ႏုိင္ငံမ်ားကဲ့သုိ႔ေသာ ႏုိင္ငံမ်ားတြင္ နဂိုမူလရွိၿပီးသား ၿပိဳကြဲလြယ္မႈကို တုန္႔ျပန္ရန္မွာ အလြန္ခက္ခဲမည္ ျဖစ္သည္။

ေဆး၀ါးကုထုံးမ်ားကဲ့သို႔ပင္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ကုထုံးမ်ားသည္လည္း သူတို႔ခ်ည္းသက္သက္ကို မွီ၀ဲအားထား႐ံုျဖင့္ လုံေလာက္သည့္ ကုထုံး ျဖစ္ခဲေလသည္။ ႏုိင္ငံတႏုိင္ငံတြင္ ေရရွည္ ႏုိင္ငံေရး၊ က်န္းမာေရး ေကာင္းမြန္ရန္အတြက္ အျခား လူမႈေရးႏွင့္ ႏုိင္ငံေရးဆုိင္ရာ အဖြဲ႔အစည္းမ်ား ေကာင္းစြာ လည္ပတ္ေနရန္ လုိအပ္ေလသည္။ ေကာင္းမြန္စြာ လည္ပတ္ေနသည့္ တရားစီရင္ေရး မ႑ိဳင္၊ တုိးတက္ေျပာင္းလဲေနသည့္ ပညာေရးစနစ္၊ ျမင့္မားသည့္ အလုပ္အကုိင္ အခြင့္အလမ္းမ်ား၊ အရွိန္အဟုန္ ျမင့္မားသည့္ စီးပြားေရး ဖြံ႔ၿဖိဳးတုိးတက္မႈႏွင့္ အင္အားေတာင့္တင္းသည့္ ျပည္တြင္းလုံၿခံဳေရး အစရွိသည္တုိ႔သည္ တည္ၿငိမ္မႈရွိသည့္ ႏုိင္ငံေပၚထြန္းလာရန္အတြက္ အေျခခံအုတ္ျမစ္မ်ား ျဖစ္ေလသည္။ နာမက်န္း ျဖစ္ေနစဥ္တြင္ သင့္တင့္သည့္ ေဆး၀ါးမ်ားကုိ ေသာက္သုံးရမည္ ျဖစ္ေသာ္လည္း၊ က်န္းမာေရး ေကာင္းမြန္ရန္ က်န္းမာေရးႏွင့္ ညီညြတ္သည့္ အစားအစာမ်ား စားသုံးျခင္း၊ ပုံမွန္ ေလ့က်င့္ခန္း ျပဳလုပ္ျခင္း၊ မိမိကုိယ္ကုိ ဂ႐ုစုိက္ျခင္းႏွင့္ အေတာ္အသင့္ ကံေကာင္းျခင္း အစရွိသည္တုိ႔ကုိေတာ့ ဘယ္အရာႏွင့္မွ် အစားထုိး၍ မရေခ်။

(၆) စာသုံးသူမ်ားကုိ တုိက္႐ုိက္ေၾကာ္ျငာျခင္း

ဖြဲ႔စည္းပုံအေျခခံဥပေဒမ်ား ေရးဆြဲသည့္အခါတြင္ မည္သူမ်ားက ေရးဆြဲသည္၊ မည္သူမ်ားက ထုိေရးဆြဲသူမ်ားကုိ အႀကံေပးေနၾကသည္ အစရွိသည္တုိ႔သည္ အေရးႀကီးပါသလား။ ျပ႒ာန္းထားသည့္ ဒီမုိကေရစီစနစ္ ထိေရာက္ဖို႔ရန္ အကန္႔အသတ္မ်ား ရွိသည္ဆုိသည္ကုိ အသိအမွတ္ ျပဳလာၾကေသာ္လည္း၊ ေဆး၀ါးကုမၸဏီမ်ားကဲ့သို႔ပင္ စားသုံးသူမ်ားကုိ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ကုထုံးကုိ တုိက္႐ုိက္ေၾကာ္ျငာျခင္း ျပဳလုပ္ေနၾကသည့္ အေနာက္ႏုိင္ငံ အစုိးရမ်ား အေရအတြက္သည္ တျဖည္းျဖည္းျခင္း မ်ားျပားလာသည္ကုိ ေတြ႔ရသည္။ ပညာရွင္မ်ား၊ အစိုးရ၀န္ထမ္းမ်ားသည္ ယင္းတုိ႔၏ အစုိးရမ်ား၊ ဥေရာပ သမဂၢ၊ ဥေရာပ လုံၿခံဳေရး ႏွင့္ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ေရး အဖြဲ႔၊ ကမာၻ႔ကုလသမဂၢ သုိ႔မဟုတ္ (အမ်ားအားျဖင့္) အေနာက္ႏုိင္ငံ အေျခစုိက္ အစုိးရမဟုတ္သည့္ အဖြဲ႔အစည္းမ်ား၏ ပံ့ပုိးကူညီမႈျဖင့္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒဆုိင္ရာ အႀကံျပဳျခင္းမ်ားကုိ တုိးတက္ျပဳလုပ္လ်က္ ရွိသည္။

တနည္းမဟုတ္ တနည္းျဖင့္ အႀကံေပးမ်ားသည္ ၎တုိ႔ သိနားလည္ထားသည့္ သိလ်က္ျဖစ္ေစ သုိ႔တည္းမဟုတ္ မသိလ်က္ျဖစ္ေစ ၎တုိ႔ႏုိင္ငံမ်ားတြင္ က်င့္သုံးေနသည့္ ဒီမုိကေရစီပုံစံမ်ားကုိ က်င့္သုံးရန္ အႀကံျပဳတတ္ၾကေလသည္။ ဤအခ်က္သည္ ဖယ္ဒရယ္ ဒီမုိကေရစီစနစ္ႏွင့္ အာဏာကုိ ခြဲေ၀သုံးစြဲရန္ အႀကံျပဳတတ္ၾကသည့္ အေမရိကန္ ပညာရွင္မ်ား၊ Single-Member District (SMD) ဟုေခၚေ၀ၚသည့္ ေရြးခ်ယ္တင္ေျမွာက္ရန္ ကုိယ္စားလွယ္ေလာင္းေနရာ တေနရာသာရွိသည့္ မဲဆႏၵနယ္ေျမမ်ားႏွင့္ “first-past-the-post” ဟုေခၚေ၀ၚသည့္ မဲအမ်ားဆုံး ရရွိသည့္ (တမဲျဖင့္ျဖစ္ေစ) ကုိယ္စားလွယ္ေလာင္းကုိ အႏုိင္ေပးသည့္ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္ကုိ ႀကိဳက္ႏွစ္သက္သည့္ ၿဗိတိသွ် ကြ်မ္းက်င္သူ ပညာရွင္မ်ား၊ အထက္တြင္ေဖၚျပခဲ့သည့္ ေအဗီေခၚ Alternative preference voting ေကာင္းျခင္းကုိ လက္ခံ ယုံႀကည္သည့္ ၾသစေၾတလ် အႀကံေပးမ်ား၊ ယင္းတုိ႔ႏုိင္ငံမွ Lander ဟုေခၚဆုိသည့္ ေဒသဆုိင္ရာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး နယ္ေျမမ်ားျဖင့္ သ႑ာန္တူသည့္ ဖယ္ဒရယ္ ျပည္ေထာင္စုနယ္ေျမမ်ား ပုိင္းျခားေရးႏွင့္ SMD ႏွင့္ ပါတီမွ ကုိယ္စားလွယ္ေလာင္းမ်ားကုိ ေရြးခ်ယ္သည့္ အခ်ဳိးက် ကုိယ္စားျပဳ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္ (Proportional Representation) တုိ႔ ပါ၀င္သည့္ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္ကုိ က်င့္သုံးရန္ တြန္းအားေပးတတ္သည့္ ဂ်ာမန္မ်ားအတြက္ မွန္ကန္သည္။ ဤေနရာတြင္ ထုိကဲ့သုိ႔ေသာ ေထာက္ခံ အႀကံျပဳခ်က္မ်ားသည္ အက်ဳိးရွိသည္ ဆုိသည္ကုိ ျငင္းခ်က္ထုတ္ရန္ မရည္ရြယ္ပါ။ ဤေနရာတြင္ ေထာက္ျပလုိသည္မွာ ပညာရွင္မ်ား၏ ယင္းတုိ႔သိရွိသည့္ ယင္းတုိ႔ႏုိင္ငံတြင္ က်င့္သုံးေနသည့္ ဒီမုိကေရစီပုံစံႏွင့္ ပဋိပကၡဒဏ္ခံ တုိင္းျပည္မ်ားတြင္ က်င့္သုံးရန္ ယင္းတုိ႔ အႀကံျပဳသည့္ ဒီမုိကေရစီပုံစံတုိ႔၏ နီးစပ္မႈ ျဖစ္သည္။

မွတ္သားထားရမည္မွာ ယေန႔ေခတ္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ပညာရွင္ေလာင္းမ်ားသည္ လြန္ခဲ့သည့္ ဆယ္စုႏွစ္ အနည္းငယ္ခန္႔က ယင္းတုိ႔ေရွ႕မွ သြားသည့္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ပညာရွင္မ်ားထက္ ပုိမုိတင္းက်ပ္သည့္ အေျခအေနမ်ားတြင္ အလုပ္လုပ္ရမည္ ဆုိသည့္အခ်က္ ျဖစ္သည္။ ဥပမာေပးရလွ်င္ ၁၉၆၀ ခုႏွစ္မ်ား အေစာပုိင္းကာလက သမၼတ ကေနဒီ အစုိးရအဖြဲ႔မွ ကြ်မ္းက်င္သူမ်ားသည္ ဂူယာနာႏုိင္ငံ လြတ္လပ္ေရး ရရွိခါနီးအခ်ိန္တြင္ ဂူယာနာႏုိင္ငံ၏ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္ကုိ ပါတီမွ ကုိယ္စားလွယ္ေလာင္းမ်ားကုိ ေရြးခ်ယ္သည့္ အခ်ဳိးက်ကုိယ္စားျပဳ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္ (PR) သုိ႔ ေျပာင္းလဲရန္ ၿဗိတိသွ်အစုိးရအား တုိက္တြန္းခဲ့သည္။ ရည္ရြယ္ခ်က္မွာ လက္၀ဲယိမ္း အမ်ဳိးသားေရး၀ါဒီ ခ်က္ဒီေဂ်ဂန္ (Chedi Jagan) ႏွင့္ သူ၏ အင္ဒို-ဂူယာနီးစ္ ျပည္သူ႔တုိးတက္ေရးပါတီ (Indo-Guyanese Progressive People’s Party) ထက္ ပုိမုိ ေပ်ာ့ေျပာင္းသည့္ ေဖာ့ဘ္စ္ဘန္ဟန္း (Forbes Burnham) ႏွင့္ သူ၏ အာဖရိကန္-ဂူယားနီးစ္ ျပည္သူမ်ား၏ အမ်ဳိးသားကြန္ဂရက္ ပါတီ (Afro-Guyanese People’s National Congress) က အျပတ္အသတ္ အႏုိင္ရရွိရန္ ျဖစ္သည္။ စီမံထားသည့္ အတုိင္းပင္ ေရြးေကာက္ပြဲတြင္ ေဖာ့ဘ္စ္ဘန္ဟန္း အျပတ္အသတ္ အႏုိင္ရရွိခဲ့သည္။ ေဂ်ဂန္သည္ လြတ္လပ္ေရး ရရွိသည့္ ၁၉၆၄ ခုႏွစ္မွ ေနာက္ဆုံး စစ္မွန္ၿပီး လြတ္လပ္သည့္ ေရြးေကာက္ပြဲမ်ား က်င္းပႏုိင္သည့္ ၁၉၉၂ ခုႏွစ္ထိ အာဏာမရ ျဖစ္ခဲ့ရသည္။

အေနာက္ႏုိင္ငံမ်ားမွ ကြ်မ္းက်င္သူ ပညာရွင္မ်ား လြတ္လြတ္လပ္လပ္ျဖင့္ အျခားတုိင္းျပည္မ်ား၏ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒမ်ား ေရးဆြဲခဲ့သည့္ အျဖစ္အပ်က္မ်ားထဲမွ ၾကည္ႏူးစရာ နမူနာတခုမွာ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ႀကီး မက္အာသာ၏ အမိန္႔အရ သိမ္းပုိက္ခံ ဒုတိယ ကမာၻစစ္႐ံႈး ဂ်ပန္ႏုိင္ငံအတြက္ ဖြဲ႔စည္းပုံအေျခခံဥပေဒ ေရးဆြဲခဲ့ၾကသည့္ အေမရိကန္ စစ္ဥပေဒ ပညာရွင္မ်ားျဖစ္သည္။ ယင္းတုိ႔အား ေပးအပ္ထားသည့္ ဂ်ပန္ႏုိင္ငံ ဖြဲ႔စည္းပုံအေျခခံဥပေဒ ေရးဆြဲသည့္ တာ၀န္ကုိ ၁၉၄၆ ခုႏွစ္ ေဖေဖၚ၀ါရီလတြင္ ရက္သတၱပတ္ တပတ္အတြင္း ၿပီးစီးေအာင္ ေရးဆြဲႏုိင္ခဲ့သည္။ ယင္းဖြဲ႔စည္းပုံ၏ ကံေကာင္းေထာက္မမႈကို ထင္ရွားစြာျပသသည့္ အခ်က္မွာေတာ့ ယေန႔အထိ ဂ်ပန္ဒီမုိကေရစီ၏ မွတ္ေက်ာက္မ်ားအျဖစ္ တည္ရွိေနသည့္ အမ်ဳိးသမီးမ်ားႏွင့္ ကေလးသူငယ္မ်ား၏ အခြင့္အေရးမ်ားကုိ အကာအကြယ္ေပးထားသည့္ အပုိဒ္မ်ားကုိ အသက္၂၂ ႏွစ္္ အရြယ္ရွိ ႐ုရွားျပည္ဖြား ဂ်ပန္ဘာသာစကား ကြ်မ္းက်င္သည့္ ဘီတီ ဆီ႐ုိတာ (Beate Sirota) ဆုိသူ အေမရိကန္ စစ္တပ္အမႈထမ္း တေယာက္္က ေရးဆြဲခဲ့ျခင္း ျဖစ္သည္။

ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ေရးဆြဲသူမ်ားအတြက္ ေနရာရွိပါေသးသလား

ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ သမားေတာ္မ်ားသည္ မၾကာခဏ မွားတတ္ၾကသည္။ ယင္းတုိ႔ေပးအပ္သည့္ ကုထုံးမ်ားသည္လည္း သမားေတာ္မ်ား၏ ေဆးညႊန္းမ်ားထဲတြင္ ပါ၀င္သည့္ ေဆးမ်ားကဲ့သို႔ပင္ ေမွ်ာ္လင့္မထားသည့္ ေဘးထြက္ဆုိးက်ဳိးမ်ားကုိ ေပးႏုိင္သည္။ ယင္းတုိ႔၏ လုပ္ငန္းတခုလုံးသည္ အရင္းအျမစ္မ်ားကုိ သုံးျဖဳန္းပစ္ျခင္းသာ ျဖစ္ေကာင္းျဖစ္လိမ့္မည္။ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ကုထုံးအတြက္ သုံးစြဲရသည့္ အခ်ိန္၊ အင္အား၊ ေငြေၾကးႏွင့္ တီထြင္ဖန္တီးႏုိင္မႈ စြမ္းရည္မ်ားကုိ ေအာင္ျမင္သည့္ ဒီမုိကေရစီစနစ္ တည္ေဆာက္ႏုိင္ရန္အတြက္ ေသခ်ာေပါက္ အေထာက္အပံ့ျဖစ္မည့္ လုံၿခံဳေရး၊ စီးပြားေရး ဖြံ႔ၿဖိဳးတုိးတက္မႈ၊ ပညာေရးႏွင့္ လူမႈဘ၀ ျမွင့္တင္ေရး အေထြေထြ လုပ္ငန္းမ်ားတြင္ ပုိမုိ ေကာင္းမြန္စြာ သုံးစြဲသင့္ပါသလား။ ယင္းတုိ႔သည္ တည္ၿငိမ္မႈႏွင့္ လြတ္လပ္သည့္အစုိးရ ေပၚထြန္းေရးအတြက္ အစစ္အမွန္ အင္အားမ်ား မဟုတ္ပါလား။ ယင္းတုိ႔သည္ လစ္ဘရယ္ ဒီမုိကေရစီ ေပၚထြန္းႏုိင္ရန္ အတြက္ ခုိင္မာၿပီး က်ယ္ျပန္႔သည့္ အေျခခံအုတ္ျမစ္မ်ား မဟုတ္ပါလား။

အမွန္စင္စစ္ ကြ်ႏု္ပ္တုိ႔သည္ ဘက္စုံေထာင့္စုံေအာင္ ေလ့လာသုံးသပ္ၿပီး ေရးဆြဲျပ႒ာန္းထားသည့္ ဖြဲ႔စည္းပုံအေျခခံဥပေဒ ကုထုံးအေပၚတြင္ စူးစုိက္သင့္သည္လားဆုိသည့္ ေမးခြန္းတြင္ အေျဖပါၿပီး ျဖစ္သည္။ ႏုိင္ငံေတာ္ဆုိသည့္အရာ တည္ရွိၿပီဆုိလွ်င္ ယင္းတြင္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံ ဥပေဒစည္းမ်ဥ္းမ်ား ရွိမည္ျဖစ္ၿပီး ယင္းစည္းမ်ဥ္းမ်ားသည္ မည္သည့္အခါမွ ၾကားေန စည္းမ်ဥ္းမ်ား မဟုတ္ၾကပါ။ ယင္းတို႔သည္ အာဏာႏွင့္ တုိင္းျပည္ အရင္းအျမစ္မ်ားကုိ မည္သုိ႔ခြဲေ၀မည္၊ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းကုိ မည္သုိ႔ ပုံေဖာ္မည္ဆုိသည္ကုိ အဆုံးအျဖတ္ ေပးၾကမည္ျဖစ္သည္။ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒမ်ားကုိ ေရြးခ်ယ္ျခင္းမွ ေရွာင္ရွားမရႏုိင္ပါ။

လက္ရွိ အေျခအေနသည္ ေရွာင္ရွားမရစြာ တဖြဲ႔မဟုတ္ တဖြဲ႔ကုိ အက်ဳိးအျမတ္ ျဖစ္ထြန္းေစမည္ ျဖစ္သည္။ ေဆးကုသမႈေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚလာႏုိင္သည့္ အႏၲရာယ္မ်ား (ဟု ထင္ရသည္) ကုိ ေၾကာက္ရြံ႕၍ ျဖစ္ေကာင္း ျဖစ္ႏုိင္ေသာ္လည္း၊ ကုသမႈကုိ မခံယူရန္ ဆုံးျဖတ္ခ်က္သည္ ေရာဂါခံစားေနရသည့္ ႏုိင္ငံ၏ ဒဏ္ရာအနာတရကုိ ပိုမိုဆုိးရြားလာေအာင္ သုိ႔မဟုတ္ ႀကီးထြားလာေအာင္ အခြင့္အလမ္းေပးျခင္းပင္ ျဖစ္ေလသည္။ စိတ္ပါ၀င္စားသည့္ ျပင္ပ ေလ့လာသုံးသပ္သူမ်ား အေနျဖင့္ သက္ဆုိင္ရာႏုိင္ငံမွ ပုဂၢိဳလ္မ်ားကုိသာ ဖြဲ႔စည္းပုံအေျခခံ ဥပေဒ ေရးဆြဲခြင့္ေပးျခင္းသည္ အေကာင္းဆုံးဟုေသာ အယူအဆကုိ ႏွစ္သက္ႏုိင္ေသာ္လည္း လစ္ဘရယ္အယူအဆကုိ အလြန္အမင္း သက္၀င္ ယုံၾကည္ၿပီး တုိင္းတပါး ယဥ္ေက်းမႈမ်ားကို ဂ႐ုျပဳတတ္သည့္ ျပင္ပႏုိင္ငံမ်ားမွ ပုဂၢိဳလ္မ်ားသည္ပင္ ထုိကဲ့သို႔ေသာ အယူအဆကုိ မေကာင္းသည့္ အယူအဆဟု ႐ႈျမင္သင့္ေလသည္။

ပဋိပကၡလြန္ ကာလတြင္ ေပၚေပါက္လာသည့္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံ ဥပေဒမ်ားႏွင့္ ႏုိင္ငံေရး သေဘာတူညီခ်က္မ်ားသည္ အမ်ားအားျဖင့္ သာမန္ျပည္သူမ်ား၏ သေဘာဆႏၵမ်ားကုိ ကုိယ္စားမျပဳၾကဘဲ ၎တုိ႔သည္ နဂုိမူလ အာဏာ စြဲကုိင္ထားသူမ်ားႏွင့္ အခြင့္ထူးခံ ထိပ္ဆုံး လူတန္းစား၏ သေဘာဆႏၵမ်ားအရ ေရးဆြဲထားၾကသည္က မ်ားသည္။ ယင္းလူတန္းစားသည္ ၿပိဳင္ဘက္မ်ား သုိ႔မဟုတ္ သာမန္ျပည္သူမ်ားျဖင့္ အာဏာကုိ ခြဲေ၀သုံးစြဲျခင္းထက္ ယင္းတုိ႔၏ အက်ဳိးစီးပြားကုိသာ ေရွ႕တန္းတင္သူမ်ား ျဖစ္ၾကသည္။ အမ်ဳိးသမီးႏွင့္ လူ႔အခြင့္အေရး အဖြဲ႔မ်ား၊ ေက်ာင္းသား ေခါင္းေဆာင္မ်ား၊ အရပ္ဘက္ အဖြဲ႔အစည္းမ်ားႏွင့္ အခြင့္ထူးခံမ်ားထက္ သာမန္ျပည္သူမ်ားျဖင့္ နီးစပ္သူ အားလုံးတုိ႔သည္ အခြင့္ထူးခံ မဟုတ္သည့္ ျပည္သူမ်ား၏ အသံကုိ ထိေရာက္စြာ ၾကားသိႏုိင္ရန္အတြက္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ေရးဆြဲခ်မွတ္သည့္ လုပ္ငန္းစဥ္ႏွင့္ နည္းနာမ်ားကုိ သိရွိနားလည္ရန္ လုိအပ္သည္။

ထုိသုိ႔မဟုတ္ပါက ျမစ္ဖ်ားခံရာသည္ ျပည္တြင္းျဖစ္ေစ၊ ျပည္ပျဖစ္ေစ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒဆုိင္ရာ စည္းမ်ဥ္း အသစ္မ်ားသည္ အမ်ဳိးမ်ဳိးေသာ အခြင့္ထူးခံမ်ား၏ အသုံးခ်ျခင္းကို ခံရႏိုင္ကာ ျပည္သူမ်ားက မထိန္းခ်ဳပ္ႏုိင္ျခင္း၊ ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္စြမ္း မရွိျခင္း ျဖစ္ဖို႔ မ်ားေလသည္။ အကယ္၍မ်ား အခြင့္ထူးခံမ်ား၏ လႊမ္းမုိးခ်ယ္လွယ္မႈသည္ အရွိတရား ျဖစ္ခဲ့လွ်င္ ကြ်ႏု္ပ္တုိ႔အေနျဖင့္ အေကာင္းဆုံး ေမွ်ာ္လင့္ႏုိင္သည္မွာ ယင္းတုိ႔သည္ ေရတုိတြင္ မိမိပါတီ အႏုိင္ရေရးထက္ ေရရွည္ တည္ၿငိမ္မႈႏွင့္ ႏုိင္ငံေတာ္ တည္ေဆာက္ေရးကုိ ပုိမုိဦးစားေပးရန္ ဆုံးျဖတ္လိမ့္မည္ဟူ၍ ျဖစ္သည္။ ထုိကဲ့သုိ႔ ဆုံးျဖတ္ျခင္းျဖင့္ အခြင့္ထူးခံမ်ား၏ အာဏာကုိ တနည္းတဖုံ ထိန္းခ်ဳပ္မည့္ ျပည္သူအားလုံး ပါ၀င္ႏုိင္သည့္ စည္းမ်ဥ္းမ်ားကုိ ခံယူက်င့္သုံးလိမ့္မည္။ ေတာင္အာဖရိကႏုိင္ငံတြင္ အသားအေရာင္ ခြဲျခားမႈစနစ္လြန္ ၁၉၉၀ အေစာပုိင္း ႏွစ္မ်ားသည္ ထုိသုိ႔ ဆုံးျဖတ္ခ်က္ခ်မွတ္ျခင္း၏ အေကာင္းဆုံး နမူနာပင္ ျဖစ္သည္။

ကြ်ႏု္ပ္တုိ႔ ေတြ႔ျမင္ခဲ့သည့္အတိုင္း ရည္ရြယ္ခ်က္မ်ား စစ္မွန္ေသာ္လည္း၊ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ကုထုံးျဖင့္ ပဋိပကၡဒဏ္ခံ ႏုိင္ငံမ်ားကုိ ကုသမႈ ျပဳျခင္းတြင္ ျပင္ပမွ ပါ၀င္ကူညီမႈ၏ မွတ္တမ္းသည္ အေကာင္းႏွင့္အဆိုး ေရာျပြန္းေနသည္။ ျပင္ပ ပုဂၢိဳလ္မ်ားသည္လည္း ထုိစစ္မွန္သည့္ ရည္ရြယ္ခ်က္မ်ား အစဥ္ ရွိခဲ့ၾကသည္မဟုတ္။ ထုိအခ်က္မ်ားႏွင့္ အျခားေသာ အေၾကာင္းရင္းမ်ားေၾကာင့္ ျပင္ပမွ ပါ၀င္ကူညီမႈအေပၚ သံသယမ်ားရွိျခင္းကုိ နားလည္ႏုိင္ေသာ္လည္း အတုိင္းအတာ တခုထိသာ ျဖစ္သည္။ ထို႔အျပင္ ျပင္ပမွ ပါ၀င္ကူညီမႈသည္ တနည္းအားျဖင့္ မေရွာင္လႊဲႏုိင္သည့္အရာ ျဖစ္သည္။ ဒီမုိကေရစီသည္ မည္သည့္အခါမွ အစကေန ျပန္တည္ေဆာက္ျခင္း မဟုတ္၊ သုိ႔တည္းမဟုတ္ ဒီမုိကေရစီသည္ ႏုိင္ငံတႏုိင္ငံ၏ အသြင္သ႑ာန္ စစ္စစ္မ်ားျဖင့္ ႏုိင္ငံတြင္းမွာသာ ေတြ႔ရွိသည့္ အရာလည္း မဟုတ္ဟု ဒီမုိကေရစီ ျမွင့္တင္ေရး ကြ်မ္းက်င္သူ ေသာမတ္စ္ ကာ႐ုိးသားစ္က မွတ္ခ်က္ခ်ခဲ့သည္။ မည္သည့္ေနရာတြင္ က်င့္သုံးသည္ျဖစ္ေစ ဒီမုိကေရစီသည္ ဥေရာပမွသည္ ပစိဖိတ္သမုဒၵရာႏွင့္ ထုိႏွစ္ေနရာၾကားရွိ ႏုိင္ငံအားလုံး၏ သင္ခန္းစာမ်ား အေတြ႔အႀကံဳမ်ားကုိ ရယူၿပီး ေရးဆြဲထားသည့္ ျပည္တြင္းႏွင့္ ႏုိင္ငံတကာ နည္းစနစ္မ်ား၊ စည္းမ်ဥ္းမ်ား ေပါင္းစပ္ထားျခင္းသာ ျဖစ္သည္။

ႏုိင္ငံတုိင္းျဖင့္ သင့္ေလွ်ာ္သည့္ တမ်ိဳးတည္းေသာ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒကုထုံး မရွိသည္မွာ အမ်ားသိ ျဖစ္သည္။ မတူညီသည့္ အေျခအေနမ်ား၊ ႏုိင္ငံတႏုိင္ငံခ်င္းစီအလုိက္ မွန္ကန္စြာ သုံးသတ္ႏုိင္မႈမ်ားသည္ အစဥ္အၿမဲ အေရးႀကီးသည္။ သုိ႔ေသာ္ သီအုိရီမ်ားကုိ ေလ့လာဆန္းစစ္ျခင္းသည္လည္း အေရးပါသည္။ အဘယ္ေၾကာင့္ဆုိေသာ္ ဒီမုိကေရစီ အေျခခုိင္မာရန္အတြက္ အေရးႀကီးသည့္ ပုံမွန္ အစိတ္အပုိင္းမ်ားႏွင့္ ပုံစံမ်ား ရွိသည္ဆုိသည္မွာ ေသခ်ာေသာေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။ ယင္းတုိ႔သည္ ဒီမုိကေရစီကုိ ေအာင္ျမင္စြာ ဆြတ္ခူးႏုိင္ရန္ သုိ႔တည္းမဟုတ္ ေအာင္ျမင္မႈ မရရွိဘဲ က်႐ံႈးျခင္းကုိ မၾကာခဏဆုိသလုိ အဆုံးအျဖတ္ေပးသည့္ အရာမ်ား ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ျဖစ္သည္။ အေကာင္းဆုံး ျပင္ဆင္ ေရးဆြဲထားသည့္ ဖြဲ႔စည္းပုံအေျခခံ ဥပေဒပင္သည္လွ်င္ အမွန္စင္စစ္ ဆုိး၀ါးသည့္ လူမႈစီးပြား အေျခအေနမ်ားကုိ ဖန္တီးေပးသည့္ ကံၾကမၼာဆုိး၏ ႐ုိတ္ပုတ္မႈေအာက္မွ မကယ္တင္ႏိုင္ဆုိသည့္ မွတ္ခ်က္သည္ မွန္ေကာင္း မွန္ႏုိင္ေသာ္လည္း ညံ့ဖ်င္းစြာ ေရးဆြဲထားေသာ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒသည္ ထိခုိက္နစ္နာေအာင္ မ်ားစြာ ျပဳလုပ္ႏုိင္သည္။ မတူကြဲျပားမႈမ်ားျပားသည့္ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းမ်ားတြင္ မၾကာခဏ ဆုိသလုိ ေတြ႔႔ရတတ္သည့္ ညီညႊတ္ေရး ပ်က္ျပားမႈႏွင့္ မတည္ၿငိမ္မႈမ်ားကုိ ပုိမုိဆုိး၀ါးေစသည္။ ဆန္႔က်င္ဘက္ ဥပမာျပရလွ်င္ စပိန္ႏွင့္ ကေနဒါ ႏုိင္ငံမ်ားသည္ ညီညႊတ္သည့္ ျပည္ေထာင္စုမ်ားအျဖစ္ အတူတကြ ယွဥ္တြဲေနထုိင္ႏုိင္ေနသည္မွာ အင္မတန္ ထူးျခားစြာႏွင့္ အေမွ်ာ္အျမင္ႀကီးမားစြာ ေရးဆြဲထားသည့္ ဖယ္ဒရယ္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံ ဥပေဒမ်ားေႀကာင့္ ျဖစ္သည္။ အက္စ္တုိနီးယားႏွင့္ ကင္ညာႏိုင္ငံမ်ားမွ ျပည္သူမ်ားသည္ ယေန႔တုိင္ေအာင္ သမၼတစနစ္ သုိ႔မဟုတ္ ပါလီမန္ ဒီမုိကေရစီ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒမ်ားအေပၚ မည္သည့္ဖြဲ႔စည္းပုံကုိ ေရြးခ်ယ္ရမည္ကုိ အျငင္းပြားလွ်က္ပင္ ရွိေသးသည္။

အစုိးရတခုကုိ ေရြးခ်ယ္ျခင္း ကိစၥသည္ တင္ႀကိဳ ခန္းမွန္း၍ မရသည့္ အရာတခုျဖစ္ၿပီး အေျပာင္းအလဲမ်ားစြာကုိ ျဖစ္ေပၚေစႏုိင္သည္။ ၁၉၄၈ ခုႏွစ္တြင္ ဒီဖက္မာလန္၏ အမ်ဳိးသားပါတီ အာဏာရလာခဲ့ၿပီး ယင္း၏ ၿပိဳင္ဘက္ပါတီမ်ား အားလုံး စုစုေပါင္း ရရွိသည့္ မဲအေရအတြက္ထက္ ၁၀ ရာခုိင္ႏႈန္း ေလွ်ာ့ရမႈအေပၚ အေျခခံၿပီး မေကာင္းဆုိး၀ါး အသားအေရာင္ ခြဲျခားေရးစနစ္ကုိ ခုိင္မာေအာင္ ျပဳလုပ္ခဲ့သည္။ အဆုိပါ ရလဒ္ကုိလည္း ေတာင္အာဖရိကႏုိင္ငံ၏ ပုံမွန္မဟုတ္သည့္ မဲအမ်ားဆုံး ရရွိသူကုိ အႏုိင္ေပးသည့္ first-past-the-post (တမဲျဖင့္ ကပ္ႏုိင္ေစကာမူ) လႊတ္ေတာ္ ကုိယ္စားလွယ္ေလာင္း ေရြးခ်ယ္သည့္စနစ္က အေထာက္အပံ့ ျပဳခဲ့သည္။

၁၉၇၀ ျပည့္ႏွစ္တြင္ ခ်ီလီႏုိင္ငံ ေရြးေကာက္ပြဲ၌ က်င့္သုံးခဲ့သည့္ သမၼတ ေရြးခ်ယ္တင္ေျမွာက္ပြဲ စနစ္က မဲအေရအတြက္ စုစုေပါင္း၏ သုံးပုံတပုံ ရရွိသည့္ မာ့စ္၀ါဒီ သမၼတ အယာန္ေဒးကုိ အာဏာ အမ်ားအျပား ေပးအပ္ခဲ့သည္။ သုိ႔ေသာ္ အဆုိပါ ဆႏၵမဲေပးသူ စုစုေပါင္း၏ သုံးပုံတပုံ၏ ေထာက္ခံမႈႏွင့္ ရရွိခဲ့သည့္ အာဏာသည္ပင္ ေရရွည္ မတည္တံ့ႏုိင္ေၾကာင္း သက္ေသျပခဲ့သည္။ ေတာင္အာဖရိက တုိက္ရွိ လီဆုိသုိ ႏုိင္ငံေလးတြင္ ၁၉၉၈ ခုႏွစ္က ေရြးေကာက္ပြဲမ်ား၌ အာဏာရအစုိးရက မဲအေရအတြက္ စုစုေပါင္း၏ ၆၀ ရာခုိင္ႏႈန္းကုိ ရရွိၿပီး ယင္းႏွင့္အတူ ပါလီမန္တြင္ အမတ္ေနရာ တေနရာမွလြဲ၍ အားလုံးကုိ အႏုိင္ရရွိခဲ့သျဖင့္ အတုိက္အခံမ်ားက အလြန္အမင္း အမ်က္ေဒါသ ထြက္ခဲ့ၾကၿပီး အာဏာသိမ္းမႈကုိ ႀကိဳးပမ္းခဲ့ၾကသည္။ အဆိုပါ အာဏာသိမ္းမႈမွေန၍ တိုင္းျပည္က ယေန႔တိုင္ နာလန္မထူႏိုင္ေသးပါ။

၂၀၀၂ ခုႏွစ္၌ တူရကီႏုိင္ငံတြင္ တရားမွ်တေရးႏွင့္ ဖြံ႔ၿဖိဳးတိုးတက္ေရးပါတီ (AKP) က မဲစုစုေပါင္း၏ သုံးပုံတပုံျဖင့္ ပါလီမန္တြင္ သုံးပုံႏွစ္ပုံေသာ အမတ္ေနရာမ်ားကုိ အႏုိင္ရရွိခဲ့သည္။ လႊတ္ေတာ္တြင္ အမတ္ေနရာရဖို႔အတြက္ မဲအေရအတြက္ အားလံုး၏ ၁၀ ရာခိုင္ႏႈန္း အနည္းဆံုးရရန္ လိုသည္ဆိုေသာ ကန္႔သတ္ခ်က္ တူရကီႏိုင္ငံတြင္ ရွိသည္။ ဆႏၵမဲေပးသူ ထက္၀က္ေက်ာ္သည္ ထို ၁၀ ရာခိုင္ႏႈန္း ကန္႔သတ္ခ်က္ကို မေက်ာ္ႏိုင္ေသာ ႏိုင္္ငံေရးပါတီမ်ားကို မဲေပးခဲ့ၾကၿပီး (AKP) ပါတီမွလြဲ၍ အျခားပါတီတခုသည္သာ လႊတ္ေတာ္အမတ္ေနရာမ်ား ရယူႏိုင္္ခဲ့သည္။ အဆုိပါ ထက္၀က္ေက်ာ္ေသာ ဆႏၵမဲေပးသူမ်ားသည္ ယခုအခါ တူရကီ အမ်ဳိးသားလႊတ္ေတာ္တြင္ ယင္းတုိ႔ ေထာက္ခံသည့္ အမတ္ သုိ႔မဟုတ္ ပါတီတခုကုိမွ် မေတြ႔ႏုိင္ေခ်။ ထုိကဲ့သုိ႔ေသာ အေျခအေနသည္ အဆုံးတြင္ AKP ပါတီအတြက္ တရား၀င္မႈဆုိင္ရာ ျပသနာမ်ား ေပၚေပါက္လာၿပီး ပါလီမန္ႏွင့္ ေရြးေကာက္ပြဲဆုိင္ရာ စည္းမ်ဥ္း အမ်ားအျပားကုိ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲရန္ အစီအစဥ္မ်ား လုိအပ္လာႏုိင္သည္။

ထုိအခ်က္မ်ားကုိ တင္ျပေဆြးေႏြးၿပီးသည့္ အခါတြင္ အဘယ္ေၾကာင့္ ကြ်ႏု္ပ္တုိ႔သည္ ေရြးေကာက္ပြဲ ဒီမုိကေရစီကုိ တည္ေဆာက္ရန္ ျပင္းျပစြာ သံႏၷိ႒ာန္ ခ်ေနၾကပါသနည္း။ ကြ်ႏု္ပ္တုိ႔အေနျဖင့္ ဒီမုိကေရစီ ပန္းတုိင္သုိ႔ ေရာက္ရွိရန္ ထုိကဲ့သို႔ေသာ ေမွာင္မုိက္ၿပီး ပ်င္းရိၿငီးေငြ႔စရာေကာင္းသည့္ လမ္းကုိ ေလွ်ာက္လွမ္းရၿပီး ေရာက္ျပန္လွ်င္လည္း အဆုိပါႏုိင္ငံအတြက္ ဒီမုိကေရစီသည္ မည္သည့္ပုံစံ ရွိသင့္သနည္းဆုိသည္ကုိ အမ်ားသေဘာတူ လက္မခံႏုိင္ၾကေခ်။ ထုိအခါတြင္ အဘယ္ေၾကာင့္ ကြ်ႏု္ပ္တုိ႔ ဒီမုိကေရစီ ရရွိေအာင္ ႀကိဳးပမ္းေနပါသနည္း။ ဒီမုိကေရစီသည္ ဆင္းရဲခ်မ္းသာ၊ လူမ်ဳိးတမ်ဳိး သုိ႔မဟုတ္ တုိင္းရင္းသား လူမ်ဳိးေပါင္းစုံ အတူယွဥ္တြဲ ေနထုိင္သည့္ တုိင္းျပည္မ်ားအားလုံးအတြက္ ယဥ္ေက်းသိမ္ေမြ႔မႈႏွင့္အတူ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးႏွင့္ တည္ၿငိမ္ေရးအတြက္ အေကာင္းဆုံး ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ ျဖစ္သည္ဟူေသာ ယုံၾကည္မႈက တြန္းအားေပးေနေသာေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။ ထိုအယူအဆကို ပညာရွင္မ်ားအၾကား တုိးတက္မ်ားျပားစြာ လက္ခံလာၿပီး လက္ေတြ႔ႏုိင္ငံေရး နယ္ပယ္တြင္လည္း တေန႔တျခား တုိးပြားလာေနသည္္။ အဒမ္ ပရက္စ္ေ၀ါစကီ (Adam Przeworski) က ဒီမုိကေရစီသည္ ယေန႔ထက္တုိင္ ပဋိပကၡမ်ားကုိ ထိန္းခ်ဳပ္ရန္ အေကာင္းဆုံးေသာ နည္းလမ္း ျဖစ္သည္ထင္သည္ဟု ဆုိခဲ့သည္။ အဘယ္ေၾကာင့္ဆုိေသာ္ ဒီမုိကေရစီ၏ အႏွစ္သာရသည္ စည္းမ်ဥ္းမ်ားအား ေျပာင္းလဲျပင္ဆင္ႏုိင္မႈ သုိ႔မဟုတ္ စနစ္တက် ဖြဲ႔စည္းထားသည့္ မေသခ်ာမႈေၾကာင့္ ျဖစ္သည္ဟု ဆုိသည္။ အကယ္၍မ်ား ႏိုင္ငံေရးသမား တုိ႔အေနျဖင့္ -

(က) ေရြးေကာက္ပြဲတြင္ အႏုိင္ရႏုိင္သည္ဟု လက္ခံယုံၾကည္ထားခဲ့လွ်င္

(ခ) ၄င္းတုိ႔အေနျဖင့္ ပထမအႀကိမ္တြင္ အႏုိင္မရရွိခဲ့လွ်င္ေတာင္ ထပ္မံ ယွဥ္ၿပိဳင္ႏုိင္သည့္ အခြင့္အလမ္း ရွိသည္ဟု သိနားလည္ထားလွ်င္ ႏွင့္

(ဂ) ၄င္းတုိ႔၏ အေျခခံ အခြင့္အေရးမ်ားကုိ ဆက္လက္ က်င့္သုံးႏုိင္လိမ့္မည္၊ ယင္းတုိ႔၏ လုိအပ္ခ်က္မ်ားကုိ ျဖည့္ဆီးေပးလိမ့္မည္ႏွင့္ အၿမဲတေစ ႐ံႈးနိမ့္ခဲ့လွ်င္ေတာင္ က်ယ္ျပန္႔သည့္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ကိစၥရပ္မ်ားတြင္ အေတာ္အသင့္ ၾသဇာလႊမ္းမုိးႏုိင္လိမ့္မည္ဟု ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ ထားႏုိင္ခဲ့လွ်င္ ႏုိင္ငံေရးသမားမ်ားအတြက္ ဒီမုိကေရစီ လမ္းေၾကာင္းျဖင့္ ယင္းတုိ႔၏ အက်ဳိးစီးပြားကုိ ေဖြရွာျခင္းသည္ ယုတၱိတန္သည့္ အရာျဖစ္သည္။

သုိ႔ေသာ္ ဤအခ်က္ထက္ နက္နဲသည့္ အဆင့္တြင္မူ ဒီမုိကေရစီ၊ ေရြးခ်ယ္မႈ၊ လူသား၏ အဓိပၸာယ္ႏွင့္ လူသားဆန္ဆန္ ေနထုိင္မႈတုိ႔၏ ဆက္စပ္မႈ ျဖစ္သည္။ အဆုံးစြန္တြင္ ဒီမုိကေရစီ ဆုိသည္မွာ လူ႔ဂုဏ္သိကၡာႏွင့္ လူသားအားလုံး၏ ယဥ္ေက်းသိမ္ေမြ႔မႈ ျဖစ္သည္။ ဒီမုိကေရစီသည္ လူသားအခ်င္းခ်င္း အျပန္အလွန္ ေလးစားမႈကုိ ႏုိင္ငံေရးနည္းျဖင့္ အဓိပၸာယ္ ဖြင့္ဆုိျခင္း ျဖစ္သည္။ လြတ္လပ္မႈႏွင့္ ေရြးခ်ယ္ပုိင္ခြင့္သည္ လူ႔ဂုဏ္သိကၡာ၏ အဓိက အသြင္သ႑ာန္ ၂ ခု ျဖစ္သည္။ လစ္ဘရယ္ ဒီမုိကေရစီသည္ လူ႔ဂုဏ္သိကၡာကုိ ေလးစားမႈျပဳသည့္ နည္းလမ္းအားလုံးကုိ မေဖာ္ျပႏုိင္ေသာ္လည္း လက္ေတြ႔ေျပာရလွ်င္ ယင္းသည္ လူ႔ဂုဏ္သိကၡာအတြက္ လုိအပ္သည့္ အေျခအေနတခု ျဖစ္သည္။

အျပည္႔အ၀ လည္ပတ္ေနသည့္ ဒီမုိကေရစီသည္ လူသားမ်ား မိမိတုိ႔၏ လုိလားႏွစ္သက္မႈမ်ားကုိ ေဖာ္ျပရန္ႏွင့္ လူဂုဏ္သိကၡာကုိ ကာကြယ္ရန္အတြက္ အေကာင္းဆုံးေသာ ဖန္တီးမႈ ျဖစ္သည္။ သုိ႔တည္းမဟုတ္ ၿဗိတိသွ် ၀န္ႀကီးခ်ဳပ္ ၀င္စတန္ခ်ာခ်ီ၏ ပါလီမန္ ေအာက္လႊတ္ေတာ္တြင္ ၁၉၄၇ ခုႏွစ္ ႏုိ၀င္ဘာလ ၁၁ ရက္ေန႔က ေျပာၾကားခဲ့သည့္ ထင္ရွားသည့္ မိန္႔ခြန္းထဲကကဲ့သို႔ “ဒီမုိကေရစီသည္ အေကာင္းဆုံး သုိ႔မဟုတ္ ဉာဏ္ပညာ အရွိဆုံးစနစ္ဟု မည္သူကမွ် မဆုိ။ အမွန္စင္စစ္ ဒီ္မိုကေရစီ စနစ္တြင္ အျပစ္္အနာအဆာမ်ား အားနည္းခ်က္မ်ား ရွိေသာ္လည္း တျခားေသာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ပံုစံမ်ားေလာက္ မမ်ား” ဟူသည့္ မွတ္ခ်က္အတိုင္း ျဖစ္ေလသည္။

ဖြဲ႔စည္းပုံအေျခခံ ဥပေဒ ကုထုံး (၁) ဖတ္႐ႈရန္

(အင္ဒ႐ူး ေရးႏုိးစ္ (Andrew Reynolds) သည္ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု ေျမာက္ ကာ႐ုိလုိင္းနား တကၠသိုလ္၊ ခ်ာပယ္ေဟးလ္မွ ႏုိင္ငံေရးသိပၸံ တြဲဖက္ပါေမာကၡတဦး ျဖစ္သည္။ သူသည္ အာဖဂန္နစၥတန္ႏွင့္ ဆူဒန္ႏုိင္ငံမ်ား အပါအ၀င္ ႏုိင္ငံအမ်ားအျပားတြင္ ေ႐ြးေကာက္ပြဲ စနစ္မ်ားႏွင့္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ေရးဆြဲေရးဆုိင္ရာ ကိစၥရပ္မ်ားအေပၚ ကြ်မ္းက်င္သူ အႀကံေပးအျဖစ္ ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။ သူ၏ ေနာက္ဆုံး ထုတ္ေ၀ခဲ့သည့္ စာအုပ္မွာ “The Architecture of Democracy: Constitutional Design, Conflict Management and Democracy (2002)” ျဖစ္သည္။)

Credit : http://burma.irrawaddy.org/archives/41121